Zaimek – co to jest? Odmiany, funkcje, przykłady

Co to jest zaimek?

Zaimki, jak nazwa wskazuje, to wyrazy, które wstawiamy za imię, czyli stosujemy zamiast innego, konkretnego słowa, najczęściej określającego przedmiot lub osobę. Mówiąc ściślej, zaimek to część mowy, którą wykorzystuje się zamiast innych części mowy, by uniknąć powtórzeń oraz wzbogacić tekst lub wypowiedź.

Słowem – zaimek zastępuje rzeczownik, przymiotnik, przysłówek lub liczebnik i odpowiada na różne pytania, takie same, na jakie odpowiadają zastępowane przez niego części mowy.

Zaimki mogą mieć formy krótsze i formy dłuższe oraz podlegają odmianie.

Jakie są rodzaje zaimków? Przykłady zaimków

Ze względu na to, jaką część mowy zaimki zastępują, dzielimy je na:

• zaimki rzeczowne – zastępują rzeczowniki, np. ja, on, ona, kto, wszyscy. Odpowiadają na pytania kto? co?;
• zaimki przymiotne – zastępują przymiotniki, np. jaki, każdy, który, czyj, mój, twój, swój, żaden, twój, tamten. Odpowiadają na pytania: jaki? jakie? czyj?;
• zaimki przysłowne – zastępują przysłówki, np. tam, jak, kiedy, gdzie, nigdy, wtedy, którędy. Dotyczą miejsca, czasu i sposobu;
• zaimki liczebne – zastępują liczebniki, np. ile, kilka, tyle, ileś, ilekolwiek, tylu. Odpowiadają na pytania ile? ilu?

Zaimki dzielą się również ze względu na znaczenie. Wówczas wyróżnia się:

• zaimki osobowe, np. ja, ty, on, ona, ono, one;
• zaimki dzierżawcze, np. mój, twój, jej, jego, nasz, wasz, ich;
• zaimki zwrotne, np. sobie, się, siebie. Zaimek zwrotny jest nieodmienny i występuje w języku polskim tylko w tych trzech formach;
• zaimki pytające (lub pytajne), np. kto? co? gdzie? kiedy? jaki? który? jakich? jakimi? jakiej? jakim?;
• zaimki nieokreślone, np. nic, nigdy, każdy, gdzieś, kogoś, kiedykolwiek, jakiś. Najczęściej tworzone z końcówką -s lub -kolwiek;
• zaimki wskazujące, np. ten, ta, to, tamten, tamta, tu. Najczęściej służą wskazaniu czegoś lub nawiązaniu do tematu, o którym wcześniej się rozmawiało;
• zaimki przeczące, np. żaden, nigdy, niczyj, donikąd, nikt, nic;
• zaimki względne, np. który, jak, gdzie, kiedy, taki. Łączą zdanie podrzędne z nadrzędnym;
• zaimki uogólniające (lub upowszechniające), np. wszyscy, wszystkie, wszystko, zawsze.

Dłuższe i krótsze formy zaimków

Niektóre zaimki mają swoje dłuższe i krótsze formy, czyli tzw. formy akcentowane i nieakcentowane, które są zależne od przypadku, w którym są używane lub miejsca, jakie zajmują w zdaniu.

Dłuższe zaimki – w dłuższych formach – to formy akcentowane, które stosujemy:

• na początku zdania, np. Mnie się to ani trochę nie podoba;
• na końcu zdania. Formy dłuższe akcentują wówczas wydźwięk, np. Specjalnie dałam to jemu;
• dla przeciwstawienia, np. Podarował to mnie, a nie jej;
• w sytuacji, kiedy zaimek występuje samodzielnie, np. Komu to powiedziałeś? – Jej;
• gdy zaimek łączy się z przyimkiem, np. Przepraszam, do mnie mówisz?

Dłuższe formy zaimków stosuje się głównie wtedy, gdy pada na nie akcent logiczny, czyli na początku i końcu zdania, czasem również dla podkreślenia i mocnego zaakcentowania wypowiedzi.

W przypadku krótszych form zaimków, czyli zaimków nieakcentowanych, są one stosowane:

• w środku lub na końcu zdania, np. Nie sądziłam, że coś mi się stanie;
• jeśli odnoszą się do rzeczownika rodzaju nijakiego, np. Ona mi to dała;
• bezpośrednio po czasownikach, np. Zostawiłam ci obiad na stole.

Jak rozpoznać zaimek w zdaniu?

Zaimek często jest stosowany do określenia rzeczownika, przymiotnika, przysłówka lub liczebnika, który już wcześniej pojawił się w zdaniu, a którego nie chce się powtarzać, np. Uwielbiam Kraków. Mógłbym do niego (zamiast Krakowa) jeździć bez końca. Podoba mi się jego klimat (zamiast klimat Krakowa).

Jak wygląda odmiana zaimków?

Zaimek posiada takie sama prawa gramatyczne, jak części mowy, które zastępuje. Zaimki odpowiadają na takie same pytania oraz odmieniają się w takim sam sposób. Nieodmienne są zaimki przysłowne.

Zaimki przymiotne odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje i ich odmiana jest dość prosta.

Odmiana zaimków przymiotnych wygląda następująco:

• M. twój / twoja / twoje
• D. twojego / twojej / twojego
• C. twojemu / twojej / twojemu
• B. twojego (twój) / twoją / twoje
• N. twoim / twoją / twoim
• Ms. twoim / twojej / twoim
• W. twój / twoja / twoje

Zaimki liczebne odmieniają się przez przypadki (ale nie przez rodzaje – mają je przypisane!). Odmiana wygląda następująco:

• M. tyle / tylu
• D. tyle / tylu
• C. tylu
• B. tyle / tyle
• N. tylu / tyloma
• Ms. tylu
• W. tyle / tylu

Zaimki rzeczowne odmieniają się przez przypadki i liczby:

• M. ja /my
• D. mnie /nas
• C. mnie / nam
• B. mnie /nas
• N. mną /nami
• Ms. mnie/nas
• W. –

Zaimki, choć podlegają odmianie, są w różnych przypadkach i mają wiele różnych form, wcale nie są aż tak trudne do zapamiętania. Z pewnością wiedza o nich przyda się zarówno na poziomie szkoły podstawowej, jak i w całym życiu, by móc wyrażać się w ciekawszy i bogatszy sposób, unikając powtórzeń i tworząc ciekawsze wypowiedzi.