Przyimek należy do nieodmiennych części mowy, czyli nie odmienia się ani przez liczby, przypadki, rodzaje, ani przez osoby. Na pierwszy rzut oka wydaje się niepozorny, niewielki, niesamodzielny. Jest jednak bardzo potrzebny i tym samym wymagający, gdyż wymusza od wyrażeń, z którymi się łączy, przyjmowania określonej formy fleksyjnej. Najprościej mówiąc: kiedy przyimek łączy się z innym wyrazem, nadaje mu inny sens. Czym zatem jest ta część mowy, jakie ma funkcje w zdaniu i jakie są przykłady wyrażeń przyimkowych? Przypominamy.
Przyimek – co to za część mowy, wszystkie spójniki, przykłady w zdaniu
Spis treści
Czym jest przyimek?
Przyimek jest nieodmienną częścią mowy, która pełni dość istotną funkcję w budowie zdań. Co ciekawe, nie odpowiada on na żadne pytania. Wskazuje za to na przykład na relacje między różnymi elementami wypowiedzi . Przyimki są używane też do określania zależności czasowych, przestrzennych oraz przyczynowych . Na przykład w zdaniu: „Książka leży na stole” przyimek „na” wskazuje na miejsce, w którym znajduje się książka.
Przyimki nie mają samodzielnego znaczenia i zawsze występują w połączeniu z innymi wyrazami (najczęściej rzeczownikami), tworząc wyrażenia przyimkowe, które mogą w zdaniu pełnić funkcję określenia.
Geneza przyimków w języku polskim nie jest zbyt złożona. Sama nazwa „przyimek” oznacza po prostu tyle, że stoi on przy imieniu, a imieniem w dawnej gramatyce zwykło się nazywać rzeczownik . Do dziś językoznawcy dbają o to, aby nie rozdzielać takich wyrażeń niepotrzebnymi wtrąceniami czy zbyt długimi przydawkami.
Warto zwrócić też uwagę na poprawność używania przyimków, gdyż błędne ich wykorzystanie może prowadzić do nieporozumień lub zmiany znaczenia całej wypowiedzi. Na przykład zdanie: „Zjadłem jabłko na stole” sugeruje, że podmiot mógł siedzieć na stole, jedząc wspomniane jabłko. Z kolei zdanie: „Zjadłem jabłko ze stołu” wskazuje, że to jednak owoc został wzięty z tegoż stołu i skonsumowany.
Rodzaje przyimków
W języku polskim przyimki można podzielić na dwie kategorie: proste i złożone . Podział ten nie jest skomplikowany i wynika jedynie ze słowotwórstwa, jednakże pozwala też lepiej zrozumieć funkcje poszczególnych wyrażeń w zdaniach.
Przyimki proste
Przyimki proste charakteryzują się tym, że są niepodzielne słowotwórczo – są jednoskładnikowe. Oznacza to, że nie można ich dalej rozkładać na mniejsze elementy znaczeniowe lub gramatyczne. Wśród przyimków prostych znajdziemy przede wszystkim krótkie, często jednosylabowe wyrazy, takie jak:
- w,
- do,
- od,
- na,
- pod,
- przy,
- z,
- między.
Te proste przyimki są powszechnie używane w języku polskim i pomagają w konstruowaniu poprawnych i zrozumiałych wypowiedzi. Mogą wskazywać na różne relacje między elementami zdania. Na przykład:
- „w” i „na” w połączeniu z rzeczownikiem to wyrażenia określające miejsce (np. „w domu”, „na stole”);
- „do” i „od” w połączeniu z rzeczownikiem to wyrażenia oznaczające przeznaczenie, kierunek (np. „do szkoły”, „od kościoła”);
- „z” i „od” wyrażają pochodzenie lub źródło (np. „z miasta”, „od kolegi”);
- „między” określa położenie pośrednie (np. „między drzewami”).
Przyimki złożone
Przyimki złożone wyróżniają się tym, że składają się z dwóch lub więcej elementów. Łatwo można dostrzec taką ich budowę oraz zrozumieć, jak powstały pod względem słowotwórczym. Przykłady przyimków złożonych, to:
-
Ponad (po + nad) – przyimek ten wskazuje na coś, co znajduje się wyżej w stosunku do innego obiektu, ale także może oznaczać przewyższanie czegoś w sensie ilościowym lub jakościowym. Na przykład: „Most wznosi się ponad rzeką”.
-
Poprzez (po + przez) – używany do wskazywania drogi, którą należy przejść, aby dotrzeć do celu. Może również oznaczać sposób, w jaki coś się odbywa. Przykład: „Zrealizowaliśmy projekt poprzez współpracę z innymi zespołami”.
-
Spośród (z + po + śród) – ten przyimek wskazuje na wybór lub selekcję z grupy. Sugeruje, że coś jest wybierane z określonego kontekstu. Na przykład: „Wybrałem książkę spośród wielu dostępnych w bibliotece”.
-
Zza (z + za) – używany do wskazania przybywania z tyłu lub z ukrycia. Może również oznaczać, że coś jest widoczne z drugiej strony. Przykład: „Zza drzwi słychać było śmiech dzieci”.
Jak można rozpoznać przyimek?
Aby zidentyfikować przyimek w zdaniu, można zwrócić uwagę na jego pozycję. Zazwyczaj znajduje się on przed rzeczownikiem lub inną częścią mowy, z którą tworzy wyrażenie przyimkowe. Na przykład w przytaczanym już zdaniu „Książka leży na stole”, „na” jest przyimkiem, który wskazuje na lokalizację podmiotu.
Dodatkowo przyimki rządzą określonymi przypadkami gramatycznymi, co również może pomóc w ich rozpoznawaniu.
Niektóre przyimki zawsze wymagają tego samego przypadka, np. „do” rządzi biernikiem, a „z” – narzędnikiem. Inne przyimki m ogą rządzić różnymi przypadkami w zależności od kontekstu.
Wyrażenia przyimkowe
Wyrażenie przyimkowe to nic innego jak połączenie niesamodzielnego przyimka z innym wyrazem nadające kontekst całemu zdaniu. Przyimki mogą łączyć się z różnymi kategoriami wyrazów, takimi jak: rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki czy zaimki. Przykłady wyrażeń przyimkowych:
- Przyimek z rzeczownikiem – „w bibliotece”, „na skrzyżowaniu”, „po obiedzie”.
- Przyimek z przymiotnikiem – „zadowolony z siebie”, „dumny z osiągnięć”, „pewny o przyszłość”. Tego typu struktury często podkreślają stan emocjonalny, cechę lub relację danej osoby lub przedmiotu.
- Przyimek z liczebnikiem – „do dziesięciu”, „na pięć”, „po raz trzeci”. Wyrażenia takie najczęściej odnoszą się do liczby lub kolejności czegoś.
- Przyimek z zaimkiem – „dla niego”, „przy mnie”, „po tobie” to wyrażenia przyimkowe, które wskazują na relacje przestrzenne, czasowe lub inne między osobami czy rzeczami.
Zasady zapisu wyrażeń przyimkowych
Wyrażenia przyimkowe zawsze piszemy jako oddzielne, niezależne wyrazy. Jest to zasada obowiązująca zarówno w przypadku połączeń przyimka z rzeczownikiem, jak i z innymi częściami mowy. Przyimki złożone, czyli te które składają się z dwóch lub więcej przyimków prostych , piszemy razem (np.: „ponad”, „poprzez” czy „spośród”).
Warto również pamiętać, że wyrażenia przyimkowe z zaimkami (np. „z którym”, „na co”) wymagają szczególnej uwagi w kontekście umiejscowienia przecinków.
Zaimki powinny znajdować się tuż po przyimku, a w przypadku wprowadzenia zdania podrzędnego – należy oddzielić je przecinkiem od reszty zdania.
Bibliografia
- Przyimki/Gramatyka-polski.info, dostęp z dn. 27.08.2024
- PRZYIMEK | Narodowe Centrum Kultury (nck.pl), dostęp z dn. 27.08.2024
- Przyimek – co to jest? Przykłady, zastosowanie, podział przyimków (polszczyzna.pl), dostęp z dn. 27.08.2024
- Przyimki złożone – w jaki sposób je piszemy? – OrtoFrajda.pl, dostęp z dn. 27.08.2024
Opublikowano: 02.09.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Mamazone.pl dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Mamazone.pl opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Magdalena Krajewska-Sochala
pedagog
Magdalena Krajewska-Sochala – żona oraz mama dwóch córek, muzyk i pedagog z wykształcenia, animatorka kultury, copywriterka, od niedawna również, po tranformacji zawodowej, rekruterka realizująca się w dziedzinie HR. Romantyczna i kreatywna osobowość, łącząca elementy z natury trudne do połączenia. Interesuje się wychowaniem bliskościowym, zdrowiem, rozwojem osobistym oraz... grą na XIX-wiecznym drewnianym flecie irlandzkim.
Komentarze i opinie (0)