Spółgłoski i samogłoski muszą współistnieć, by tworzyć język. Żaden z dźwięków nie jest mniej lub bardziej ważny. Umiejętność ich rozróżniania to podstawowa wiedza, którą nabywają dzieci już we wczesnych latach szkolnych. Jeśli chodzi o spółgłoski, jest ich zdecydowanie więcej w polskim alfabecie, ale same w sobie niewiele mogą zdziałać. Wydają się proste do zidentyfikowania, ale spółgłoska spółgłosce nierówna, a ich rozróżnienie może przysporzyć kłopotów. Jak je zrozumieć i rozpoznać? Jak dzielimy spółgłoski i dlaczego są one tak ważne?
Spółgłoski – jakie są, lista
Spis treści
Co to są spółgłoski?
Samogłoski i spółgłoski należą do głównych dźwięków mowy, które umożliwiają komunikację w języku polskim. Choć samogłoski sprawiają, że język jest dźwięczny i melodyjny, to właśnie spółgłoski stanowią ich podstawę.
Spółgłoski są nie tyle literami, co dźwiękami, które powstają w wyniku częściowego lub całkowitego zablokowania dźwięku, który przepływa przez aparat mowy, co powoduje powstanie innego dźwięku. W efekcie, kiedy wymawiamy spółgłoski, słychać podwójny dźwięk, podczas, kiedy samogłoski są samodzielnym dźwiękiem. Słowem – spółgłoski to głoski, które podczas wypowiadania zawierają w sobie samogłoskę, np: wymawiając spółgłoskę b – słychać by, przy s – słychać sy, f – słychać ef lub fy.
Ile jest spółgłosek w języku polskim? Jakie litery są spółgłoskami?
Polski alfabet składa się z 32 liter, 8 z nich to samogłoski, więc reszta z nich to spółgłoski. Ale to nie do końca takie proste.
Podstawowy podział mówi o tym, że spółgłoski to dźwięki, takie jak: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, ń, p, r, s, ś, t, w, z, ź, ż . Ale należy do nich doliczyć także dwuznaki, czyli spółgłoski złożone z dwóch liter, takie jak: rz, ch, sz, cz, dz, dź, dż , a także spółgłoski zmiękczone za pomocą litery i, znajdującej się za spółgłoską, np: si, ci, ni . Z racji tego, że ch i h oraz ż i rz uznawane są za jedne spółgłoski – tworzą dokładnie taki sam dźwięk, niezależnie od pisowni. Samych spółgłosek jest więc więcej niż znaków, którymi można je zapisać, co więcej – to rodzaj głoski znacznie liczniejszy niż cały alfabet!
Jakie są spółgłoski? Podział spółgłosek
Spółgłoski dzielimy w następujący sposób:
Ze względu na sposób artykulacji, czyli stopień zbliżenia narządów mowy podczas mówienia – w zależności od tego, jak blisko lub daleko są od siebie narządy mowy podczas wymawiania spółgłoski. Wówczas podział spółgłosek wygląda następująco:
- spółgłoski zwarte lub spółgłoski zwarto-wybuchowe, takie jak: p, b, k, g,
- spółgłoski zwarto-szczelinowe, takie jak: c, cz, dz, dź, dż,
- spółgłoski szczelinowe, takie jak: f, w, s, ś, z, ź, ż, ch/h,
- spółgłoski półotwarte – spółgłoski nosowe m, n, spółgłoski ustne l, ł oraz spółgłoski drżące r.
Ze względu na miejsce artykulacji, czyli miejsce, gdzie znajduje się język w jamie ustnej podczas wymawiania spółgłoski. Podział wygląda następująco:
- spółgłoski tylnojęzykowe: k, g, ch,
- spółgłoski środkowojęzykowe: ć, dź, ś, ź, ń,
- spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe: d, t, c, ł, dz,
- spółgłoski przedniojęzykowo-dziąsłowe: l, r, dż, cz, sz, ż
- spółgłoski dwuwargowe: b, p, m,
- spółgłoski wargowo-zębowe: f, w.
Ze względu na udział wiązadeł głosowych (zwanych też strunami głosowymi) w wymowie spółgłoski. Podczas oddychania więzadła głosowe są rozsunięte i pozwalają na swobodny przepływ powietrza, ale podczas mówienia zwierają się. Jeśli podczas wymawiania spółgłoski struny głosowe są aktywne i wprawione w drgania, powstają spółgłoski dźwięczne, takie jak: b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j, dz, dź, dż. Jeśli zaś spółgłoski powstają bez drgania wiązadeł głosowych, są to spółgłoski bezdźwięczne, takie jak: p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch.
Wyróżnia się również spółgłoski miękkie oraz twarde.
- Spółgłoska twarda to taka, podczas wymowy której środkowa część języka nie zbliża się do podniebienia: b, c, d, dz, dż, f, g, h (ch), k, l, ł, m, n, p, r, s, sz, t, w, z, ż (rz).
- Spółgłoska miękka powstaje wskutek zmiękczenia poprzez dodatnie kreski nad literą – ń, ć, ś, ź, np. w wyrazie koń lub za pomocą litery i po spółgłosce, np jak w wyrazie siano.
Jakie to są samogłoski?
Samogłoski to głoski, które wypowiada się z otwartymi ustami i słychać je jako samodzielny dźwięk od początku do końca brzmienia. Podczas ich wymowy powietrze ma swobodny przepływ przez drogi oddechowe i nie napotyka żadnych przeszkód, dlatego słychać tylko jeden jednorodny dźwięk, w przeciwieństwie do spółgłosek.
W języku polskim jest 8 samogłosek. Są to a, e, i, o, u/ó oraz samogłoski nosowe ą i ę. U oraz ó zamknięte to ta sama samogłoska, wymawiana tak samo niezależnie od pisowni – to ten sam dźwięk.
Umiejętność rozróżnienia spółgłosek wcale nie należy do łatwych – nie tylko dzieci miewają problem z tym, jak dzielimy spółgłoski i od czego ów podział zależy. Warto to jednak wiedzieć – wszak dobrze, by język, jakim się biegle posługujemy, nie miał przed nami tajemnic.
Bibliografia
- K. Żyłowska, Spółgłoski. Co o nich wiemy? [online:]https://polszczyzna.pl/spolgloski-co-o-nich-wiemy/#google_vignette
- https://audio-bajki.pl/wiem-ok/samogloski-i-spolgloski-wszystko-co-najwazniejsze
- https://www.twinkl.pl/teaching-wiki/samogloski-i-spolgloski
- https://sjp.pwn.pl/zasady/Oznaczanie-spolglosek;629326.htm
Opublikowano: 21.03.2024;
Oceń:
0.0
Roksana Krysa
dziennikarka
Magister filologii polskiej ze specjalizacją z komunikacji społecznej i krytyki literackiej. Jest copywriterem z wieloletnim doświadczeniem, ze szczególnym zamiłowaniem do tematyki parentingowej, którą realizuje w oparciu o samodzielnie zdobywaną wiedzę i własne doświadczenia. Szczególnie bliskie są jej założenia pedagogiczne Korczaka, Montessorii i Freineta oraz idea rodzicielstwa bliskości.
Komentarze i opinie (0)