Równoważnik zdania – co to jest, przykłady, jak przekształcić w zdanie

Co to jest równoważnik zdania?

Równoważnikiem zdania jest zdanie pozbawione orzeczenia. Klasyczne zdanie tworzy zespół wyrazów, które są ze sobą powiązane gramatycznie i zawierają orzeczenie. Orzeczenia tworzą osobowe formy czasownika, np. piszę (ja), gotuje (ona/on), myśli (on/ona), słucha (on/ona).

Równoważnik zdania to ciąg wyrazowy formalnie nietworzący zdania, ale pełniący jego funkcję. Równoważniki nadal są zespołem wyrazów związanych ze sobą gramatycznie, a więc nadal tworzą sensowną wypowiedź, ale nie zawierają osobowych form czasownika .

Równoważniki zdania mogą się zmienić w pełne zdanie, jeśli wprowadzi się do nich czasownik w formie osobowej, np.

• równoważnik: Ale piękna pogoda!
• zdanie: Ale JEST piękna pogoda!

Przykłady równoważników zdań

• Zakaz wyrzucania śmieci.
• Cofnąć się!
• Sprawa zakończona.
• Dokąd to?
• U ciebie wszystko ok?

Z równoważnikiem zdania można tworzyć krótkie wypowiedzi, które mogą występować samodzielnie, mając swój określony sens, będąc np. skrótami zrozumiałymi dla wszystkich, dzięki którym ułatwi i usprawni się codzienną komunikację, np. kto tam? zamiast kto tam puka/stoi/dzwoni/?

Bywa również, że równoważniki zdań są częściami składowymi zdań w zdaniach złożonych, np. Oglądając film, popijałam swoją ulubioną kawę. Wówczas w funkcji równoważników zdań mogą wystąpić bezokoliczniki.

Równoważnikami zdania są też wszystkie wypowiedzenia w formie wołacza, np. Dzień dobry! Uwaga! Cisza!, a także zdania niepełne, np. Za mną, bracie! lub urywane, np. Pani pozwoli... oraz wypowiedzenia samowystarczalne, np. Kawy czy herbaty?

Rodzaje równoważników zdań

Pod względem gramatycznym, równoważniki zdań mogą się dzielić na dwa rodzaje:

• takie, które tworzą ciąg wyrazów z samodzielnych części mowy, ale bez czasownika;
• takie, które posiadają czasowniki w formie bezosobowej, najczęściej w formie imiesłowów, czyli nieosobowych form czasownika o cechach składniowych i fleksyjnych przymiotnika lub, co najczęstsze, przysłówka.

Imiesłowowy równoważnik zdania

Imiesłowowy równoważnik zdania tworzy się poprzez zastąpienie orzeczenia w zdaniu podrzędnym imiesłowem, czyli nieosobową formą czasownika, najczęściej imiesłowem przysłówkowym (np. pisząc zamiast piszę). Aby zdanie złożone, w którym występuje imiesłowowy równoważnik zdania, miało sens i było poprawne, konieczne jest również zastosowanie osobowej formy czasownika. Ponadto, zarówno zdanie nadrzędne, jak i zdanie podrzędne muszą się odnosić do tego samego podmiotu.

Imiesłowowe równoważniki zdania, w odróżnieniu od innych równoważników, funkcjonują jako samodzielne wypowiedzenia.

Równoważnik zdania z imiesłowem wygląda następująco:

Pisząc ten tekst, myślałam o jutrzejszym balu.

Dla porównania, zdanie Pisząc ten tekst, była piękna pogoda jest niepoprawne, ponieważ podmiot zdania głównego – pogoda – nie jest tożsamy z podmiotem równoważnika.

Imiesłowy równoważnikowe są częstą formą w języku polskim, szczególnie w zdaniach podrzędnych czasowych. W ich przypadku zdanie powstaje z wykorzystaniem imiesłowu przysłówkowego z końcówką -ąc, -łszy, -wszy, tworząc zdanie podrzędne okolicznikowe, najczęściej okolicznikowe czasu, np. Uzgodniwszy wspólną wersję, postanowili powiedzieć mu prawdę.

Rzadziej, ale jednak, spotyka się również równoważniki innych zdań podrzędnych, np.:

• równoważnik zdania okolicznikowego sposobu: Tata planował iść na ryby, kupując cały nowy sprzęt;
• równoważnik zdania warunkowego: Ćwicząc regularnie, dasz radę wypracować dobrą formę;
• równoważnik zdania przyczynowego: Kierownik wydał rozkaz, pragnąc zaprowadzić odpowiednią dyscyplinę;
• równoważnik zdania przyzwalającego: Nawet nie znając języka, możesz zrozumieć kontekst wypowiedzi.

Po czym rozpoznać równoważnik zdania?

W równoważniku zdania nie ma orzeczenia – to jego główna cecha, po której najłatwiej poznać, że to właśnie równoważnik zdania. Równoważniki zdania tworzą nieosobowe formy czasownika lub są tworzone przy pomocy imiesłowu przysłówkowego.

Jak przekształcić zdanie na równoważnik zdania?

Jeśli w zdaniu pojawia się równoważnik, jego treść można przemianować na zdanie, dodając pominięte wcześniej orzeczenie, czyli czasownik w formie osobowej, np. Nareszcie zima! – Nareszcie nadeszła zima lub Palenie zabronione – Palenie jest zabronione.