Odmiana nazwisk – w jaki sposób odmienia się nazwiska w języku polskim?

Czy powinno się odmieniać nazwiska?

Zdecydowanie tak! W języku polskim nazwiska w znacznej większości, jedynie z bardzo niewieloma wyjątkami, podlegają odmianie. Jeśli dane nazwisko można podłożyć do wzorca deklinacyjnego, bez wątpienia należy je odmieniać. O tym, jak wygląda odmiana nazwiska, decyduje zakończenie tematu lub fonetycznej formy nazwiska. Odmianie nazwisk podlegają niemal wszystkie, zarówno męskie, jak i żeńskie, zakończone na -a.

Jak się odmienia polskie nazwiska?

Innej odmianie podlegają nazwiska żeńskie w języku polskim, a innej męskie.

Odmiana nazwisk żeńskich

• Nazwiska żeńskie w języku polskim odmieniają się według deklinacji przymiotnikowej, jeśli kończą się na -ska, -cka, -dzka, -owa i -ewa , np. Kowalska/Kowalskiej, Nowa/Nowej, Gacka/Gackiej, Dulczewa/Dulczewej.

• Nazwiska żeńskie zakończone na -ka lub -ówna podlegają odmianie według wzorca rzeczownikowego, np. Czubówna/Czubówną/Czubównę, Kotulanka/Kotulanki/Kotulance.

• Inne nazwiska żeńskie zakończone na -a odmienia się tak, jak wyrazy pospolite, np. Mula/Muli/Mulę, Kawka/Kawce/Kawką.

Odmiana nazwisk żeńskich ma również wyjątki. Jeśli nazwisko kobiety zakończone jest na -a, a w męskiej formie kończy się na -y i wygląda jak przymiotnik, należy wybrać odmianę przymiotnikową, np. m: Nowy, ż: Nowa, Nowej, Nową.

Dodatkowo, nazwiska u kobiet zakończone spółgłoską, np. Klusek, pozostają nieodmienne.

Odmiana nazwisk męskich

Jeśli chodzi o męskie, sprawa jest nieco bardziej skomplikowana, ale odmieniają się niemal wszystkie nazwiska męskie.

• Nazwiska męskie zakończone na -a , które poprzedzone są głoską d, t, g, k, b, p, r, s, odmienia się tak, jak rzeczowniki żeńskie twardotematowe, np. Zadra/Zadrze.

• Nazwiska męskie zakończone na -a , poprzedzone spółgłoską funkcjonalnie miękką c, dz, cz, dż, sz, rz, ż, odmienia się tak, jak rzeczowniki żeńskie, np.Tęcza/Tęczy.

• Męskie nazwiska zakończone na -a , poprzedzone spółgłoską tylnojęzykową k, g, ch, odmienia się jak rzeczowniki żeńskie, np. Maga/Madze.

• Nazwiska męskie zakończone na -e w liczbie pojedynczej odmienia się jak przymiotniki, ale w narzędniku i miejscowniku mają końcówkę -em. W liczbie mnogiej podlegają odmianie tak jak męskie rzeczowniki osobowe, np. Linde/Lindem/Lindego. Dopuszczalna jest również rezygnacja z odmiany nazwisk męskich zakończonych w przymiotniku liczby pojedynczej na -e, jeśli poprzedza je tytuł lub godność, np. Spotkanie z doktorem Linde.

• Nazwiska męskie zakończone na -i odmieniają się tak, jak przymiotniki (np. Kiki, Kikiego, Kikiemu).

• Nazwiska męskie zakończone na spółgłoskę odmieniają się jak polskie imiona i rzeczowniki pospolite żywotne, np. Tuwim/Tuwima.

• Nazwiska męskie zakończone na -u odmienia się jak polskie wyrazy pospolite, np. Ulu/Ula/Ulowi. Wyjątek stanowi miejscownik, który pozostaje w mianowniku.

• Nazwiska męskie zakończone na -cki, -ski i -dzki odmieniają się jak przymiotniki, np. Nowacki, Nowackiemu, Nowackim.

• Nazwiska męskie zakończone na -o, które stoi po spółgłosce twardej, odmieniamy jak rzeczowniki żeńskie, np. Jagiełło, Jagielle, Jagiełłą.

• Nazwiska męskie zakończone na -o, które stoi po spółgłosce miękkiej, odmieniamy jak rzeczowniki rodzaju męskiego, np. Dyzio, Dyziowi, Dyzia.

Odmiana nazwisk dwuczłonowych

Przy odmianie nazwisk dwuczłonowych decyduje budowa nazwiska i fakt, kto jest jego nosicielem. Jeśli chodzi o dwuczłonowe nazwiska zakończone na -a, odmienia się obydwa człony. Jeśli tylko jeden z nich zakończony jest na -a, to tylko on podlega odmianie, jeśli zaś oba są zakończone na spółgłoskę, to nazwisko pozostaje w formie nieodmiennej.

W przypadku nazwisk męskich składających się z dwóch członów, oba należy odmienić. Jeśli nazwisko zakończone jest na -ąb, -oł, -eł, można je odmienić na dwa sposoby, np. Kozioł/Koziołowi/Kozłowi.

Jeśli pierwszy człon nazwiska jest dawnym przydomkiem lub herbem, pozostaje od nieodmienny, np. Chomąto-Nowaka.

Odmiana nazwisk zagranicznych

W języku polskim nazwiska zagraniczne odmienia się tak, jak nazwiska rodzime.

Nazwiska pochodzenia obcego zakończone na -o odmieniamy jak rzeczowniki rodzaju męskiego (np. Rivaldo, Rovalda, Rivaldowi). Jeśli nazwisko zakończone jest na spółgłoskę wymawianą lub niewymawianą, albo na -y występujące po samogłosce, odmienia się jak rzeczownik rodzaju męskiego i nie wymaga użycia apostrofu przy zapisie (np. Cash, Casha, Cashowi). Nazwiska zakończone na -y po spółgłosce odmieniają się jak przymiotniki, a w formie biernika, celownika i dopełniacza wymagają użycia apostrofu w zapisie (np. Burphy, Burphy’ego, Burphy’emu).

Nazwiska, które kończą się na -x mają w odmianie polskie końcówki (np. Mix, Miksa).

Jak sprawdzić, czy nazwisko się odmienia?

Odmiana nazwisk polskich może wydawać się miejscami dziwna, ale to nie zmienia faktu, że należy ją stosować, co więcej, znaczna większość nazwisk w języku polskim jest odmienna, niezależnie od tego, jak brzmią po odmianie. Znając powyższe zasady, z łatwością będzie się dało odróżnić nazwiska odmienne od nieodmiennych.

A co w sytuacji, kiedy ktoś nie życzy sobie odmiany swojego nazwiska, np. właśnie ze względu na jego nieciekawe brzmienie w odmianie? Nazwiska należy odmieniać i nie ma znacznie czyjeś życzenie – tak bowiem wygląda język polski i należy się stosować się do jego wymogów.