Łańcuch pokarmowy – co to jest, przykłady w lesie, na łące, w jeziorze

Co to jest łańcuch pokarmowy?

Łańcuch pokarmowy inaczej zwany jest łańcuchem troficznym. Określa się tak zależności pokarmowe pomiędzy przedstawicielami roślin i zwierząt, z których każdy jest na innym poziomie troficznym, co daje inny przepływ energii zawartej w pożywieniu.

Na łańcuch troficzny, czyli łańcuch pokarmowy, składają się różne organizmy żywiące się poprzednikiem w łańcuchu – zjadające poprzednie ogniwo, a jednocześnie stanowiące pokarm dla następnego ogniwa. Słowem – każda poprzedzająca grupa organizmów (ogniw) stanowi źródło pokarmu, czyli energii, dla następnej. Łańcuchy pokarmowe w przyrodzie łączą się i przenikają przez siebie, tworząc skomplikowane zależności w sieci pokarmowej.

Z czego składa się łańcuch pokarmowy?

Każdy łańcuch pokarmowy składa się z producentów – najczęściej roślin i konsumentów – żywiących się producentami oraz innymi konsumentami. Końcowym etapem łańcucha pokarmowego są destruenci (reducenci), rozkładający martwą materię organiczną.

Wyróżniamy konsumentów pierwszego rzędu (np. wiewiórka), drugiego rzędu (np. pająk) i trzeciego rzędu (np. orły). W niektórych łańcuchach pokarmowych pojawiają się też konsumenci czwartego rzędu.

• Producenci – producenci pierwotni – są podstawą w łańcuchu pokarmowym. Głównymi producentami są autotrofy, czyli organizmy samożywne, mogące same wytwarzać pożywienie. Najczęściej są to organizmy fotosyntetyzujące, np. rośliny, algi i cyjanobakterie. Rośliny zielone wytwarzają wszelkie związki organiczne, niezbędne do swojej budowy, z dwutlenku węgla i wody, wykorzystując do tego energię słoneczną w procesie fotosyntezy.

• Konsumenci – to organizmy żywiące się producentami, czyli wszystkie organizmy cudzożywne, które nie wytwarzają same pokarmu i muszą zjadać inne organizmy. Rozróżnia się kilka rzędów konsumentów. Konsumentami pierwszego rzędu nazywa się tych, którzy zjadają producentów pierwotnych, a więc roślinożerców (lub też organizmy żywiące się glonami i bakteriami). Konsumentem pierwszego rzędu jest np. antylopa. Konsumentami drugiego rzędu są organizmy żywiące się konsumentami pierwszego rzędu, a więc mięsożercy. Konsumentami trzeciego rzędu są organizmy żywiące się konsumentami drugiego rzędu, czyli mięsożerne drapieżniki, np. rekiny, orły. Niektóre łańcuchy pokarmowe wyróżniają też konsumentów czwartego rzędu, czyli mięsożerców, którzy zjadają konsumentów trzeciego rzędu. Organizmy, które znajdują się na samym szczycie łańcucha pokarmowego, nazywane są konsumentami szczytowymi. Dla przykładu: trawę (producenta), zjada konik polny (konsument pierwszego rzędu), konika zjada owadożerna jaszczurka (konsument drugiego rzędu), a jaszczurkę zjada sokół, będący konsumentem trzeciego rzędu.

• Reducenci – zwani również destruentami – to organizmy cudzożywne, np. bakterie i grzyby, rozkładające martwą materię organiczną i żywiące się martwą materią organiczną roślinną lub zwierzęcą oraz produktami przemiany materii. Destruenci przekształcają materię organiczną i złożone związki organiczne w proste związki mineralne i związki nieorganiczne, które mogą być ponownie wykorzystywane np. przez rośliny. Destruenci żyją na martwych roślinach i zwierzętach, na ich odchodach, a także w układzie pokarmowym.

Jakie są rodzaje łańcuchów pokarmowych?

Wyróżnia się dwa rodzaje łańcuchów pokarmowych: łańcuch spasania i łańcuch detrytusowy. Można wyróżnić jeszcze łańcuch pasożytów, w którym pierwszym ogniwem jest konsument, a ostatnim –najmniejszy pasożyt.

• Łańcuch spasania – łańcuch, który zaczyna się od producentów (roślin zielonych) do konsumentów pierwszego rzędu (zwierząt roślinożernych) i drugiego rzędu (drapieżników mięsożernych), np. producent – trawa, konsument pierwszego rzędu – krowa, konsument drugiego rzędu – wilk.

• Łańcuch detrytusowy – łańcuch, który zaczyna się od detrytusów, czyli martwej materii organicznej (np. szczątek zwierząt czy opadłych liści roślin), przez żywiące są nią organizmy (saprofagi, np. dżdżownice), aż do zjadających je drapieżników.

Kto kogo zjada w łańcuchu pokarmowym?

Sieci pokarmowe bywają bardzo różne. W ekosystemach lądowych w łańcuchach pokarmowych są zazwyczaj 3-4 ogniwa. Natomiast jeśli chodzi o środowisko wodne – tam łańcuchy pokarmowe są nieco bardziej rozbudowane i składają się z większej ilości ogniw.

To, kto kogo zjada, zależy również od tego, z jakiego rodzaju łańcucha pokarmowego się korzysta, by to określić i czy przedstawia się w nim destruentów.

Najprostszy łańcuch pokarmowy (dający się również przedstawić jako piramida troficzna) wskazuje na producentów i konsumentów. Warto jednak pamiętać, że nawet szczytowych konsumentów zjadają reducenci.

A jak wyglądają łańcuchy pokarmowe w poszczególnych ekosystemach? Oto przykłady:

• Las: gałązki drzew – zając – lis – wilk.
• Łąka: trwa – stonka – bażant – lis.
• Jezioro: roślina wodna – rak – okoń – mewa.

Kto jest na początku łańcucha pokarmowego?

O tym, kto znajduje się na początku łańcucha pokarmowego, decyduje rodzaj łańcucha, który się obierze. Mogą to być detrytusy lub producenci.

Kto jest ostatni w łańcuchu pokarmowym?

Choć mogłoby się wydawać, że konsumenci szczytowi, czyli konsumenci, którzy żywią się producentami i innymi konsumentami, są na samej górze łańcucha pokarmowego, to jednak jest ktoś, kto ma jeszcze większą władzę, czyli reducenci. Nawet mięsożerne zwierzęta podlegają ich rozkładowi.

Obieg materii w przyrodzie stale zatacza koło. Zjadanie roślin przez zwierzęta i zwierząt przez inne zwierzęta jest niezbędne do przeprowadzania ich procesów życiowych. Rośliny są zjadane przez roślinożerców, a ci przez mięsożerców, którzy również zostaną rozłożeni przez reducentów i staną się materią, która w glebie będzie stanowiła pokarm dla kolejnych organizmów. Nie bez powodu mówi się więc, że w przyrodzie nic nie ginie!