Zespół Costello – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowanie

Czym jest zespół Costello?

Zespół Costello (ang. Costello syndrome) w terminologii medycznej znany również jako zespół twarzowo-skórno-szkieletowy lub FCS (ang. FCS syndrome), to zespół mnogich wad wrodzonych. ZC został opisany w roku 1977 przez pediatrę Jacka Costello, natomiast w 2005 r. naukowcy zidentyfikowali podłoże genetyczne schorzenia.

Choroba dziedziczona jest w sposób autosomalnie dominujący z pełną penetracją genu. To rodzaj monogenowy – jednogenowy, który dotyczy cech uwarunkowanych przez jeden gen. Cechę można odziedziczyć w sprzężeniu z chromosomami innymi niż chromosomy płci. Do jej ujawnienia może dojść zarówno w układzie homozygotycznym, jak i heterozygotycznym. Jednak zapadalność jest niezwykle rzadka – szacuje się, że choroba dotyka 1:24 000 000 urodzeń. Dotychczas na całym świecie zespół Costello zdiagnozowano u ok. 350 osób. W populacji polskiej ZC potwierdzono jak dotąd u 5 niespokrewnionych ze sobą pacjentów.

Zespół Costello – przyczyny rozwoju choroby

Uszkodzony gen może zostać odziedziczony po jednym z rodziców lub być wynikiem nowej mutacji (zmiany genu). U znacznej większości osób ze zdiagnozowanym zespołem Costello choroba jest spowodowana nową mutacją.

Za występowanie choroby w głównej mierze odpowiadają powstałe de novo (na nowo) punktowe mutacje w protoonkogenie HRAS, który zlokalizowany jest na krótkim ramieniu chromosomu 11. Nieprawidłowości powodują zaburzenia funkcji szlaku sygnałowego Ras-MAPK, co prowadzi do ciągłego wzrostu i podziału komórek.

Objawy kliniczne zespołu Costello

Zespół Costello charakteryzuje się specyficznym fenotypem o zróżnicowanych odchyleniach w budowie anatomicznej ciała, na które składają się:

• charakterystyczny wygląd twarzy – grube rysy, duża głowa, wysokie czoło, zwężenie dwuskroniowe, krótki nos z szeroką nasadą, duże usta o pełnych, grubych wargach i wydatne policzki;
• rzadkie, cienkie proste lub kręcone włosy;
• problemy z odżywianiem prowadzące do zahamowania rozwoju somatycznego – niedobór wzrostu i masy ciała,
• bruzdy na stopach i dłoniach – tzw. dłonie praczki,
• wady wzroku – krótkowzroczność, nadwzroczność i astygmatyzm lub oczopląs.

W okolicach nosowo-wargowych oraz wokół odbytu często pojawiają się brodawki. U ok. 75% osób diagnozuje się wady serca, takie jak: idiopatyczne przerostowe zwężenie podaortalne (kardiomiopatia przerostowa), zwężenie drogi odpływu lewej komory, arytmię i nadciśnienie. Do kolejnych dolegliwości należą zaburzenia ortopedyczne: płetwistość szyi, deformacja klatki piersiowej, grube ścięgna Achillesa, nadmierna wiotkość małych stawów, stale obniżone napięcie mięśniowe, skolioza, kifoza lub osteoporoza (u dorosłych pacjentów). W dalszym okresie życia pojawiają się rogowaciejące zgrubienia skóry i paznokci oraz silny zapach ciała. Okres dojrzewania płciowego jest u pacjentów z CS znacznie opóźniony, nie są oni zdolni do posiadania potomstwa.

Niemal we wszystkich przypadkach zespołowi Costello towarzyszą problemy neurologiczne oraz opóźniony rozwój psychoruchowy z niepełnosprawnością intelektualną (od form lekkich do ciężkich). CS charakteryzuje się również podwyższonym ryzykiem zapadalności (ok. 10-15%) na nowotwory. U młodszych dzieci większość przypadków stanowi mięsak prążkowanokomórkowy i nerwiak zarodkowy, a u nastolatków i dorosłych – rak pęcherza moczowego. Opisywane są również przypadki pacjentów z zaburzeniami endokrynologicznymi, takimi jak: niedoczynność kory nadnerczy oraz endogenny niedobór hormonu wzrostu.

Rozpoznanie zespołu Costello

Rozpoznanie zespołu Costello obejmuje szereg interdyscyplinarnych procedur, na które składają się: historia medyczna pacjenta, badania fizykalne, badania neurologiczne, badania kardiologiczne.

Zespół FCS diagnozowany jest za pomocą diagnostyki molekularnej i obecności mutacji w genie HRAS. Szczególnie u małych dzieci diagnostyka CS może nastręczać dużo trudności z uwagi na podobny obraz kliniczny z innymi zespołami genetycznymi, m.in.: zespołem sercowo-twarzowo-skórnym, zespołem Noonan, zespołem Beckwitha-Wiedemanna czy chorobą Coriego.

Leczenie zespołu Costello

Terapia zespołu Costello wymaga współpracy lekarzy różnych specjalności: ortopedy, neurologa, kardiologa, onkologa, dermatologa, itp. Dotychczas nie opracowano przyczynowego leczenia zespołu Costello.

Istotne miejsce zajmuje rehabilitacja ruchowa, która ma na celu łagodzenie towarzyszących chorobie dolegliwości. Osoby z zaburzeniami pracy serca mogą być leczone specjalistycznymi lekami lub zabiegami chirurgicznymi. U niektórych pacjentów uzasadnienie znajduje terapia hormonem wzrostu. Oprócz terapii farmakologicznej i procedur chirurgicznych, osoby cierpiące na zespół Costello powinny korzystać z terapii psychologicznej oraz terapii zajęciowej.

Jakie jest rokowanie choroby?

Zespół Costello przebiega w różnym stopniu nasilenia, dlatego rokowanie u każdego pacjenta jest kwestią indywidualną. Osoby z łagodniejszą postacią choroby, otoczone wielospecjalistyczną opieką, mają szansę na długie życie.