Zespół Alporta – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Zespół Alporta – co to jest?

Zespół Alporta (ang. Alport syndrome, łac. sydroma Alport) jest uwarunkowaną genetycznie glomerulopatią (chorobą kłębuszków nerkowych), która współistnieje z postępującym zajęciem narządu słuchu oraz niekiedy wzroku. W przebiegu zespołu Alporta u dziecka dochodzi do nieprawidłowego powstawania kolagenu typu IV w organizmie. Kolagen jest białkiem, które składową błon podstawnych kłębuszków nerkowych. Nieprawidłowa praca kłębuszków wiąże się z niewłaściwym oczyszczaniem organizmu, utrzymywaniem stałych warunków w ustroju oraz niewystarczającym wytwarzaniem niezbędnych substancji.

Kolagen występuje także w narządzie Cortiego (w uchu wewnętrznym) oraz soczewce oka człowieka. W zespole Alporta obserwuje się obustronny niedosłuch. W obrębie oka powstaje stożek soczewki, zachodzą zmiany barwnikowe siatkówki. Postęp choroby nerek doprowadza do upośledzenia widzenia.

Przyczyny zespołu Alporta i dziedziczenie choroby

U podstaw zespołu Alporta leży mutacja pojedynczego genu, który odpowiada za prawidłowe powstanie jednego z łańcuchów kolagenu typu IV. Dziedziczenie choroby Alporta zależy od zmian kolejności nukleotydów na chromosomach autosomalnych lub płciowych. Wyróżniamy postać choroby sprzężoną z płcią autosomalnie recesywną oraz autosomalnie dominującą.

Zespół Alporta sprzężony z płcią jest najczęściej występującą formą choroby i jest obserwowany tylko u mężczyzn. Kobiety są nosicielkami nieprawidłowego genu. Zaś najrzadziej spotykaną postacią jest ta dziedziczona autosomalnie dominująco, w której do wystąpienia choroby wystarczy jedna kopia uszkodzonego genu. W postaci dziedziczonej autosomalnie recesywnie muszą być obecne dwie kopie uszkodzonego fragmentu DNA, które dziecko otrzymuje po jednej od każdego z rodziców. Badania genetyczne w zespole Alporta obejmują badanie konkretnych genów odpowiedzialnych za manifestację choroby.

Zespół Alporta – objawy

Jak już wspomniano objawy zespołu Alporta u dziecka dotyczą zwykle nerek, słuchu i wzroku. Wśród objawów nerkowych wyróżniamy: bezobjawowy krwinkomocz, który pojawia się już w dzieciństwie. Czasem po przechorowaniu przez dziecko infekcji górnych dróg oddechowych dochodzi do pojawienia się krwiomoczu, który rodzic jest w stanie zaobserwować gołym okiem. U dzieci cierpiących na tę chorobę nerek z czasem pojawia się białkomocz, który zwykle świadczy o uszkodzeniu kłębuszków nerkowych. Wystąpienie białka w moczu poprzedza rozwój schyłkowej ciężkiej niewydolności nerek , która objawia się między 16. a 35. rokiem życia.

Obustronny niedosłuch czuciowo-nerwowy początkowo manifestuje się ubytkiem słuchu w obrębie wysokich tonów. Niestety wraz z postępowaniem choroby nerek niedosłuch pogłębia się. W przebiegu syndromu Alporta obserwuje się także objawy oczne: zaćmę, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki prowadzące aż do całkowitej utraty widzenia. Poza tym mogą występować objawy związane z przerostem mięśniówki gładkiej w układzie oddechowym, pokarmowych i w obrębie żeńskich narządów płciowych. Uwidacznia się to zaburzeniami oddychania, nawracającymi zapaleniami oskrzeli i płuc, utrudnionym przechodzeniem kęsa pokarmowego, bólem zamostkowym oraz przerostem łechtaczki. U młodych mężczyzn obserwuje się tętniaki aorty piersiowej i brzusznej.

Zespół Alporta – badania diagnostyczne

Wśród kryteriów diagnostycznych wymienia się:

• występowanie krwinkomoczu,
• dodatni wywiad rodzinny,
• zmiany w biopsji nerki obserwowane w mikroskopie elektronowym,
• w badaniu okulistycznym – stożek przedni soczewki,
• upośledzeniu słuchu stwierdzane w audiogramie.

Na poziomie podstawowej opieki medycznej można wysnuć podejrzenie zespołu Alporta na podstawie wykonania badania ogólnego moczu, jeśli zostanie zaobserwowany krwinkomocz lub białkomocz wraz z towarzyszącymi pozostałymi objawami. Należy wtedy skierować się do nefrologa, który zadecyduje, czy niezbędna do postawienia diagnozy jest biopsja nerki. Biopsja nerki nie jest wymagana, jeśli stwierdzono w wywiadzie rodzinnym występowanie objawów wśród krewnych oraz symptomy choroby są typowe. Można także wykonać badania genetyczne, które są najdokładniejsze. Jest to jedyna metoda wykrywania choroby u osób, u których nie ma jeszcze widocznych objawów.

Zespół Alporta – leczenie i rokowanie

Obecnie nie jest znana żadna metoda, która umożliwi całkowite wyleczenie zespołu Alporta. Stosowane są leki z grupy inhibitorów układu renina-angiotensyna-aldosteron, które mogą działać ochronnie na kłębuszki nerkowe, zmniejszać białkomocz oraz spowalniać włóknienie i postęp niewydolności nerek u dziecka.

U niektórych chorych z zespołem Alporta stosuje się cyklosporynę A, aby zmniejszyć ilość wydalanego białka z moczem. Gdy dojdzie do schyłkowej niewydolności nerek, konieczne jest leczenie nerkozastępcze w postaci dializ lub przeszczepienia nerki, które jest najlepszą metodą.

Zespół Alporta po przeszczepie rokuje dobrze, nie ma nawrotu choroby w przeszczepionej nerce. U osób dotkniętych mutacją w genie kolagenu konieczne są regularne kontrole okulistyczne celem doboru odpowiednich szkieł korekcyjnych, a u osób ze zmianami w obrębie narządu słuchu stosuje się aparaty słuchowe. Leczenie zastosowane odpowiednio wcześnie pozwala spowolnić rozwój choroby.

Z zespołem Alporta mogą współwystępować inne stany patologiczne. Jednym z nich jest lejomiomatoza rozsiana przełyku, oskrzeli i tchawicy, zwieraczy odbytu oraz narządów rodnych u dziewczynek. Genetycznej chorobie nerek towarzyszyć może również upośledzenie umysłowe. W diagnostyce różnicowej należy natomiast wziąć pod uwagę łagodną rodzinną hematurię, zespół AORF oraz zespół BOR.