Wodobrzusze u dziecka – przyczyny, jak rozpoznać i leczyć?

Czym jest wodobrzusze?

Wodobrzusze (puchlina brzuszna), jak sama nazwa wskazuje, jest związane z obecnością nadmiernej ilości płynu w jamie otrzewnej, który powoduje nieestetyczną wypukłość tej części ciała. Płyn może pojawić się także w jamie opłucnej. W normalnym stanie objętość płynu surowiczego, zwanego też płynem puchlinowym w jamie brzusznej, nie przekracza 150 ml. W stanie patologicznym jego objętość może wzrosnąć nawet kilkunastokrotnie.

Stopnie rozwoju wodobrzusza

W zależności od ilości nagromadzonego płynu w jamie otrzewnowej wyróżnia się:

• wodobrzusze łagodne, które jest najtrudniejsze do rozpoznania ze względu na brak widocznych na pierwszy rzut oka objawów. Udaje się je rozpoznać jedynie po wykonaniu badania ultrasonograficznego (USG) jamy brzusznej;
• wodobrzusze umiarkowane, w którym objętość płynu puchlinowego przekracza 500 ml. Jest ono możliwe do wykrycia w badaniu fizykalnym;
• wodobrzusze zaawansowane, w którym brzuch jest już wyraźnie powiększony i napięty.

Zobacz też: Martwicze zapalenie jelit u noworodka

Mechanizmy odpowiedzialne za powstawanie wodobrzusza

Istnieją cztery główne mechanizmy odpowiedzialne za występowanie objawu wodobrzusza. Dwa z nich są związane z przebiegiem marskości wątroby. Są to: nadciśnienie wrotne, czyli zwiększone ciśnienie krwi w dużych, włosowatych naczyniach krwionośnych wątroby oraz hipoalbuminemia, czyli zmniejszenie stężenia albumin w osoczu, którą stwierdza się w przypadku występowania niedożywienia. Innym mechanizmem, który zauważa się w przebiegu nowotworów złośliwych, jest nadmierne wytwarzanie płynu. Ostatnim czynnikiem jest zaburzenie systemów odpowiedzialnych za odpływ płynu surowiczego z jamy otrzewnej.

Przeczytaj też: Pierwszy spacer z dzieckiem – jak się do niego przygotować?

Jakie są przyczyny powstania wodobrzusza?

Do wystąpienia wodobrzusza dochodzi najczęściej w przebiegu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, wskutek których w organizmie zatrzymują się sól oraz woda, a także nadciśnienia w krążeniu wrotnym.

Wodobrzusze u dziecka, będącego w brzuchu matki jest związane m.in. z nieprawidłowościami rozwojowymi jego układu trawiennego. Wodobrzusze u nienarodzonego dziecka może być także objawem nieimmunologicznego obrzęku płodu, dla którego charakterystyczne jest gromadzenie się płynu w minimum 2 przestrzeniach pozanaczyniowych, w tym w jamie otrzewnowej i jamie opłucnowej. Przypuszcza się, że nadmierna ilość płynu może być wywołana przez zastoinową niewydolność serca lub utrudniony przepływ limfy.

Do pozostałych przyczyn wodobrzusza należą, m.in.:

• marskość wątroby,
• niewydolność serca,
• nowotwory, w tym rak jelita grubego,
• zespół nerczycowy,
• choroby trzustki,
• alkoholowe zapalenie wątroby,
• zakrzepica żyły wrotnej,
• gruźlica otrzewnej,
• niedoczynność tarczycy,
• enteropatia z utratą białka.

Zobacz też: Ból wątroby w ciąży – przyczyny

Wodobrzusze a marskość wątroby

Okazuje się, że w aż 85-90 proc. przypadków osób cierpiących na wczesne stadia wodobrzusza, stwierdza się marskość wątroby. To bardzo niebezpieczna, przewlekła choroba wątroby, która może doprowadzić nawet do niewydolności tego niezbędnego do życia organu. Występuje ona często w połączeniu z innymi chorobami, takimi jak: gruźlica, niewydolność serca czy zespół metaboliczny. Wodobrzusze w przebiegu marskości wątroby jest spowodowane dużym nadciśnieniem wrotnym. Natomiast jednym z najbardziej niebezpiecznych powikłań marskości wątroby jest samoistne bakteryjne zakażenie płynu surowiczego, którego następstwem jest zapalenie otrzewnej.

Wodobrzusze a niedożywienie i anoreksja u dzieci

Jednym z objawów marskości wątroby jest spadek apetytu, który może prowadzić do niedożywienia i anoreksji. W przypadku wodobrzusza płyn surowiczy uciska na żołądek i powoduje u chorego szybkie, fałszywe uczucie sytości.

Niedożywienie może wynikać z głodu, spowodowanego brakiem pożywienia albo zaburzeń pracy wątroby. Obrzęki głodowe dotyczą zarówno dzieci głodzonych, jak i tych, u których układ pokarmowy nie pracuje prawidłowo. Uwidaczniają się one w różnych częściach ciała, jednak najbardziej charakterystyczne są te zlokalizowane w jamie brzusznej. Wynikają one m.in. ze zbyt małej ilości dostarczanych lub przyswajalnych składników pokarmowych – w postaci białka i węglowodanów – w stosunku do zapotrzebowania rozwijającego się dziecka. Dziecko z obrzękiem głodowym ma nienaturalnie powiększony brzuch i przeraźliwie chude kończyny.

Analogicznie, chorzy z marskością wątroby bardzo często cierpią na niedożywienie białkowo-kaloryczne, spowodowane m.in. zaburzeniami poszczególnych funkcji wątroby. Prowadzi ono do licznych powikłań i utrudnia powrót chorego do zdrowia. W przypadku niewyrównanej marskości wątroby niedożywienie dotyczy od 50 do 100% chorych. Wyrównana marskość wątroby zmniejsza odsetek osób niedożywionych do około 20%. Dodatkowym czynnikiem ryzyka, zwiększającym niebezpieczeństwo niedożywienia, jest rodzaj marskości wątroby. Choroba, spowodowana nadmiernym piciem alkoholu predysponuje do niedożywienia bardziej niż marskość wątroby spowodowana innymi czynnikami.

Sprawdź też: Kłucie w pochwie w ciąży – przyczyny i leczenie

Jak rozpoznać wodobrzusze?

Rozpoznanie wodobrzusza jest ważnym krokiem do postawienia diagnozy choroby, która atakuje i wyniszcza organizm. Aby rozpoznać wodobrzusze, należy: przeprowadzić wywiad z pacjentem (w przypadku dzieci z ich opiekunem), wykonać badanie przedmiotowe, badania laboratoryjne oraz badania obrazowe, takie jak USG i tomografia komputerowa.

Odróżnienie wodobrzusza spowodowanego wzrostem ciśnienia w krążeniu wrotnym od na przykład wodobrzusza wywołanego nerkową retencją sodu oraz wody jest konieczne do wdrożenia właściwego leczenia. W stwierdzeniu typu wodobrzusza pomocna będzie diagnostyka płynu puchlinowego. Pobiera się go poprzez nakłucie jamy brzusznej, a konkretniej – jamy otrzewnej pacjenta.

Objawy wodobrzusza

Brzuch pacjenta z wyraźnymi objawami wodobrzusza jest znacznie powiększony i napięty. Przez lśniącą skórę mogą prześwitywać naczynia żylne, zwane głową meduzy, ze względu na wygląd przypominający wijące się węże. Widoczny jest także wysklepiony pępek oraz rozstępy skórne. Może pojawić się przepuklina pępkowa oraz pachwinowa. Przy opukiwaniu brzucha pacjenta, znajdującego się na plecach w pozycji leżącej, można zaobserwować przemieszczające się na boki fale wolnego płynu, zwane objawem żabiego brzucha. Po zmianie pozycji na leżenie boczne u osoby z wodobrzuszem cała zawartość płynu przemieszcza się w jeden bok.

Zobacz też: Zespół aspiracji smółki a zagrożenia dla noworodka

Wodobrzusze różnicuje się m.in. z powiększeniem pęcherza moczowego oraz torbielami na jajnikach.

Do charakterystycznych objawów wodobrzusza należą m.in.:

• znaczne powiększenie obwodu brzucha w krótkim czasie;
• przyrost masy ciała;
• uczucie dyskomfortu w brzuchu;
• wzrost ciśnienia żylnego;
• obrzęki kończyn dolnych czy narządów płciowych, obecne przy niewydolności krążenia.

Objawami towarzyszącymi wodobrzuszu mogą być także: duszność, refluksowe zapalenie przełyku oraz żylaki przełyku, powiększenie śledziony oraz żylaki odbytnicy.

To też może Cię zainteresować: Załupek u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie

Leczenie wodobrzusza

Terapia wodobrzusza polega nie tylko na usunięciu patologicznych objawów, ale przede wszystkim na terapii chorób, które go wywołały, czyli leczeniu przyczynowym. U większości pacjentów z objawami wodobrzusza wdraża się także leczenie objawowe. Jego częścią są leki moczopędne oraz dieta niskosodowa, które pomagają w usunięciu nadmiaru płynów z organizmu. Niektórzy chorzy potrzebują dodatkowo regularnych upustów odbarczających.

Stwierdzenie niepokojących objawów u dziecka, wskazujących na wodobrzusze należy każdorazowo skonsultować z lekarzem. Po wywiadzie z rodzicem i zbadaniu dziecka lekarz zaleci odpowiednie badania oraz ustali dalsze postępowanie.

W przypadku stwierdzenia objawu wodobrzusza podczas badania USG płodu wykonuje się szereg dodatkowych badań, a w razie konieczności wdraża się skomplikowaną, wielokierunkową terapię wewnątrzmaciczną, która zwiększa szanse prawidłowego rozwoju płodu, a tym samym przeżywalności noworodka.