Zespół PANDAS – przyczyny, objawy, jakie badania wykonać, leczenie

Czym jest zespół PANDAS?

Zespół PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal Infections) jest chorobą neuropsychiatryczną, która rozwija się u dzieci w wyniku nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego na zakażenie paciorkowcem z grupy A.

Wraz z zespołem innych medyków zaobserwowała ona zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (w skrócie: OCD) i zaburzenia tikowe u dzieci po przebytej infekcji paciorkowcowej.

Zespół PANDAS – przyczyny

Jakie są przyczyny zespołu PANDAS? Dr Susan Swedo postawiła hipotezę, że układ immunologiczny dziecka – po kontakcie z paciorkowcami z grupy A – zaczyna atakować nie tylko szkodliwe dla zdrowia patogeny, ale też tkanki własnego organizmu, w tym tkanki mózgu. Kiedy niszczone są obszary mózgu odpowiadające za kontrolę ruchu, może to wywoływać kliniczne objawy neuropsychiatryczne.

Należy jednak podkreślić, że wspomniana wyżej hipoteza nie została poparta żadnymi badaniami i tak naprawdę do dziś nie udało się ustalić mechanizmów powstawania zespołu PANDAS. Badania na ten temat wciąż trwają, lecz wiemy, że choroba ma podłoże autoimmunologiczne.

Jakie są objawy zespołu PANDAS?

Wspomniana wyżej choroba zwykle ma gwałtowny przebieg, a objawy zaburzeń (także oznaki somatyczne) zespołu PANDAS pojawiają się nagle (mogą też następować okresy nasilenia objawów i nagły nawrót zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych). Zazwyczaj jako pierwsze ujawniają się zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, które potocznie określa się mianem nerwicy natręctw. Zaburzenia OCD mogą być związane z występowaniem:

• natrętnych myśli – np. obawa przed: zgubieniem czegoś, pobrudzeniem się, kontaktem z zanieczyszczonymi powierzchniami, skrzywdzeniem innych;
• natrętnych czynności – np.: częste mycie rąk; ciągłe sprawdzanie, czy światło w łazience jest zgaszone; liczenie; układanie; porządkowanie; powtarzanie.

Do tego dochodzą tiki nerwowe, czyli mimowolne, ale powtarzające się ruchy (np.: mruganie oczami, podskakiwanie, wysuwanie języka) lub dźwięki (np.: niekontrolowane wybuchy śmiechu, cmokanie, mlaskanie, chrząkanie). Współistniejące neuropsychiatryczne objawy chorobowe zespołu PANDAS to:

• wahania nastroju dziecka;
• nadmierna pobudliwość, impulsywność;
• częste oddawanie moczu;
• zaburzenia snu;
• zaburzenia odżywiania;
• zaburzenia motoryczne;
• zaburzenia pamięci;
• problemy z koncentracją;
• objawy somatyczne, np.: nawracające infekcje gardła, zapalenie opon mózgowych, zapalenie płuc.

Kiedy mamy do czynienia z podejrzeniem zespołu PANDAS? Niełatwo jest rozpoznać zespół PANDAS. Zazwyczaj wspomniana wyżej jednostka chorobowa mylona jest z: zachowaniami obsesyjno-kompulsyjnymi, zespołem Tourette’a lub pląsawicą Sydenhama.

Zespół PANDAS – aktualnie przyjęte kryteria kwalifikacji

Nie istnieje żadne badanie, które jednoznacznie potwierdziłoby lub wykluczyło występowanie zespołu PANDAS u dziecka. Do postawienia takiej diagnozy lekarze wykorzystują następujące kryteria rozpoznania:

• obecność zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i/lub tików nerwowych;
• wiek między 3. rokiem życia a okresem dojrzewania (najczęściej poniżej 12 lat);
• nagłe wystąpienie objawów oraz ich duże nasilenie;
• potwierdzone przebyte zakażenie paciorkowcem z grupy A (sprawdza się to np. poprzez zrobienie wymazu z gardła i badania krwi – odczyn ASO);
• związek z zaburzeniami neurologicznymi u dziecka.

W celu wykluczenia innych schorzeń neurologicznych u dziecka wykonuje się następujące badania obrazowe głowy: rezonans magnetyczny głowy, tomografia komputerowa mózgu, EEG.

Zespół PANDAS a zespół PANS. Jaka jest między nimi różnica?

Zespół PANDAS i zespół PANS (Pediatric Acute-onset Neuropsychiatric Syndrome) to dwie odrębne jednostki chorobowe, które różnią się zakresem potencjalnych przyczyn wywołujących objawy neuropsychiatryczne.

Z kolei w zespole PANS obserwuje się u dziecka bardzo podobne objawy kliniczne, ale są one wywołane przez różne czynniki – niekoniecznie związane z infekcją paciorkowcową. Za wystąpienie zespołu PANS mogą być odpowiedzialne np.: infekcje bakteryjne i wirusowe, przewlekły stres lub czynniki immunologiczne. Zespół PANDAS jest więc podzbiorem zespołu PANS, gdzie konkretnym czynnikiem wywołującym chorobę, jest paciorkowiec.

Leczenie – zespół PANDAS

Leczenie zespołu PANDAS obejmuje przede wszystkim eliminację infekcji paciorkowcowej za pomocą antybiotyków, takich jak penicylina lub amoksycylina. Stosuje się także immunoterapię, aby złagodzić osiowe objawy choroby.

Leczenie zespołu PANDAS jest więc wielokierunkowe i mocno spersonalizowane, aby jak najlepiej sprostać potrzebom pacjenta.