Prolaktyna – jakie są normy i co robić, gdy jest za wysoka?

Konsultacja: Małgorzata Szpetnar, ginekolog-położnik z Kliniki Leczenia Niepłodności INVICTA w Warszawie

Prolaktyna – czym jest?

Prolaktyna to hormon wydzielany głównie przez przysadkę mózgową. Zaczyna swoją pracę już w okresie dojrzewania. Wtedy odpowiada za rozwój gruczołów sutkowych, między innymi od jej ilości zależy wygląd i rozmiar piersi. Następnie daje o sobie znać w ciąży (mniej więcej od 3. miesiąca ciąży), kiedy organizm kobiety szykuje się do laktacji.

Ale w tym okresie nadal w ryzach trzymają ją tzw. hormony ciążowe, głównie progesteron oraz w mniejszym stopniu estrogen. Gdyby tak się nie działo, ciężarna miałaby piersi pełne wypływającego z nich mleka, a na to jeszcze przyjdzie odpowiedni czas.

Prolaktyna rusza do intensywnej pracy od razu po porodzie. Kiedy gwałtownie spada poziom progesteronu i estrogenu (co niesie ze sobą również spadek nastroju świeżo upieczonej mamy), prolaktyna zyskuje swoje pięć minut. I znakomicie je wykorzystuje! Piersi są gotowe do wykarmienia noworodka. Prolaktyna stymuluje pęcherzyki mleczne do wytwarzania pokarmu oraz pobudza produkcję oksytocyny, która wspomaga wypływ mleka z piersi. Gdy maleństwo ssie brodawki, w mózgu świeżo upieczonej mamy maleje produkcja dopaminy. A kiedy dopaminy jest mniej, przysadka mózgowa rusza ze zwiększoną produkcją prolaktyny. W ten sposób koło się zamyka. Dzięki prolaktynie dziecko ma możliwość picia maminego mleka, zaś ssąc piersi, stymuluje je do dalszej produkcji.

Jaką rolę w organizmie kobiety spełnia prolaktyna?

Ale prolaktyna nie tylko wspomaga laktację. Jest również hormonem stresu, obok adrenaliny i kortyzolu. Można się o tym przekonać na przykład w czasie cyklu miesiączkowego. U niektórych kobiet duży wyrzut prolaktyny występuje tuż przed okresem. Wtedy prolaktyna może wywoływać u nich nie tylko obrzmienie i bolesność piersi, ale również stan podenerwowania, a nawet złość, nad którą trudno zapanować. Jako hormon stresu prolaktyna ma także działanie mobilizujące. Mówi się, że pobudza instynkt macierzyński, bo wprowadza w organizmie mamy niepokój, dzięki któremu jest ona czujna na potrzeby swojego dziecka.

Podwyższony poziom prolaktyny podczas laktacji może zapobiegać kolejnej ciąży , nie należy tego jednak uważać za niezawodną metodę antykoncepcji, bo część kobiet nawet w trakcie karmienia jest płodna. W niektórych źródłach podaje się, że działanie antykoncepcyjne prolaktyny trwa do 6. miesiąca po porodzie, powrót owulacji oraz prawidłowego cyklu jest jednak kwestią indywidualną i może się zdarzyć wcześniej.

Nadmiar lub niedobór prolaktyny. Co to znaczy?

Jakie jest prawidłowe stężenie prolaktyny? Jeśli kobieta nie karmi piersią, poziom prolaktyny powinien utrzymywać się u niej między 102 a 496 mIU/l. Natomiast w okresie ciąży jej stężenie może wzrosnąć nawet kilkukrotnie. U mężczyzn wartości referencyjne prolaktyny wynoszą 86 – 324 µIU/l.

O niedoborze prolaktyny mówimy głównie w kontekście matek karmiących piersią. Niski poziom prolaktyny powoduje u nich za małą ilość pokarmu. Niekiedy przyczyną tego stanu są choroby tarczycy oraz nerek.

Zobacz jak pracuje tarczyca, jak dochodzi o niedoczynności i nadczynności.

Duże problemy przysparza kobietom nadmiar prolaktyny (nazywany hiperprolatynemią). Oczywiście tym kobietom, które nie karmią już piersią. W ich przypadku wysoki poziom prolaktyny w organizmie może wywoływać następujące objawy:

• wyciek mleka z sutków, tzw. mlekotok,
• ból piersi,
• zaburzenia miesiączkowania lub zanik menstruacji,
• nadmierne owłosienie,
• trądzik,
• spadek libido,
• huśtawkę nastrojów – od euforii po płacz,
• problemy z zajściem w ciążę.

Co może wywołać wysoki poziom prolaktyny?

W codziennym życiu poziom prolaktyny rośnie, gdy jesteśmy zestresowane i zmęczone, jak również podczas seksu. Jeśli ten wysoki poziom prolaktyny w organizmie utrzymuje się i wskazują na niego wyniki badań krwi

Nadmiernie wydzielanie prolaktyny może być spowodowane przez:

• przyjmowanie leków antydepresyjnych i innych, które powodują wzrost poziomu prolaktyny;
• niedoczynność tarczycy;
• gruczolaki przysadki mózgowej (prolactinoma) – niezłośliwe guzy, które leczy się farmakologicznie, a w skrajnych przypadkach – chirurgicznie. Dodatkowym objawem są wtedy najczęściej zaburzenia widzenia oraz częste bóle głowy;
• guzy wewnątrzczaszkowe uciskające na tzw. szypułę przysadki.

W przypadku zdiagnozowania wysokiego poziomu prolaktyny lekarz szuka przyczyn tego stanu, zaczynając od wykluczenia chorób tarczycy oraz od wywiadu, jakie leki przyjmuje pacjentka. Dopiero na samym końcu może zalecić dodatkowe konsultacje specjalistyczne i badania, w tym wykonanie rezonansu magnetycznego.

Jak sprawdzić poziom prolaktyny w organizmie?

Jak wygląda badanie prolaktyny? Jeśli masz objawy, które mogą świadczyć o zaburzeniach hormonalnych, wystarczy wykonać proste badanie krwi. W przypadku prolaktyny sytuacja się nieco komplikuje, biorąc pod uwagę fakt, że jej stężenie może się wahać nawet w ciągu jednej doby. Rośnie podczas snu, w fazie REM, a jej najwyższe stężenie jest od razu po przebudzeniu (to dlatego rano mamy karmiące naturalnie mają pełne piersi). Dlatego, aby poznać wiarygodny wynik, zwykle zaleca się kilkukrotne wykonanie badań krwi, w odstępach kilkudniowych. Czasem zaleca się przeprowadzenie testu po obciążeniu MCP, czyli po podaniu metoklopramidu. Ten drugi sposób jest pomocny głównie w diagnozowaniu gruczolaków. Polega na tym, że pacjentka dwa razy oddaje krew, by określić poziom prolaktyny – najpierw na czczo, a następnie przyjmuje metoklopramid i po godzinie ponownie pobierana jest od niej próbka. Ważne jest to, ile razy po podaniu metoklopramidu prolaktyna wzrosła. Drugi wynik może być maksymalnie wyższy o sześć razy od pierwszego.

O hiperprolaktynemii mówimy więc zarówno wtedy, kiedy już przed podaniem metaklopramidu poziom prolaktyny był za wysoki, jak również wtedy, gdy przed podaniem był w normie, a po podaniu leku wzrósł więcej niż 6 razy. Szczególnym przypadkiem jest sytuacja, kiedy kobieta ma przed podaniem metaklopramidu zbyt wysoką prolaktynę, a po podaniu ten poziom niewiele wzrasta. Wtedy bowiem lekarze często podejrzewają, że pacjentka ma gruczolaki.

Czy można mieć wysoki poziom prolaktyny bez przyczyny?

Może się zdarzyć, że poziom prolaktyny jest podwyższony z uwagi na napięcie związane z problemami życiowymi, przebyty uraz czy wypadek, któremu ulegliśmy. Warto też pamiętać, że organizm reaguje wzmożoną produkcją prolaktyny np. po spożyciu alkoholu albo stosunku seksualnym, a także na niektóre leki.

Dużo zależy więc od tego, w jakim momencie wykonane zostało badanie. Nie zawsze jednak zauważymy ten związek, czy będziemy o tym pamiętać w gabinecie lekarskim. (Czytaj też: 7 rzeczy, o których trzeba pamiętać, idąc do lekarza). Dlatego czasem może się wydawać, że przyczyny nie ma, podczas gdy po prostu jej nie zauważyliśmy. To jednak nie znaczy, że można bagatelizować wynik. Zawsze trzeba skonsultować się z lekarzem, który może np. dodatkowo zlecić badanie poziomu makroprolatyny, która jest nieaktywną formą hormonu.

Jak leczy się wysoki poziom prolaktyny?

W przypadku hyperprolaktynemii najczęściej stosuje się leki obniżające poziom prolaktyny. Wszystko jednak zależy od rozpoznania i indywidualnego przypadku. W przypadku wykrycia guzów, pacjentki są operowane raczej sporadycznie, chyba że dochodzi do ucisku na skrzyżowanie nerwów wzrokowych lub zmiany są rozległe.

Warto wiedzieć, że prolaktyna występuje również u mężczyzn. Wraz z luteotropiną stymuluje jądra do wytwarzania testosteronu. Panowie, którzy mają za mało prolaktyny, mogą być mniej płodni oraz nie mieć ochoty na seks z powodu niskiego libido. Natomiast nadmiar prolaktyny może powodować u nich ginekomastię (powiększenie gruczołu piersiowego) i mlekotok.

A to ciekawe! Prolaktyna powstała jeszcze przed ewolucją ssaków i wtedy służyła do utrzymania równowagi soli i wody w organizmach wczesnych kręgowców takich jak ryby. Jej głównym zadaniem było umożliwienie organizmom pocenie się. A skoro gruczoł mlekowy jest zmodyfikowanym gruczołem potowym, zaś mleko to zmodyfikowany pot, prolaktyna zaczęła być główną specjalistką od laktacji.