Sylaba – definicja, przykłady sylab, nauka czytania sylabami

Co to jest sylaba – definicja

Zgodnie z definicją pochodzącą ze Słownika Języka Polskiego, sylaba to wyraz (lub jego część), zawierający w sobie tylko jedną samogłoskę i wymawiany (dźwięk słyszalny) jako całość, na jednym wydechu. Sylaba jest zatem najmniejszą samodzielną cząstką fonetyczną.

Podział przykładowych wyrazów na sylaby wygląda następująco:

• ma – ma,
• ta – ta,
• cio – cia,
• pie – sek,
• Ze – nek.

Zasadniczym celem sylab jest porządkowanie słyszalnych dźwięków słów w sposób zrozumiały oraz możliwy do wypowiedzenia, a nauka sylab jest kluczem do rozpoczęcia przez dziecko nauki czytania czy pisania.

Do sylaby zaliczany także dyftong, czyli tzw. dwugłoskę. Dyftong to długa samogłoska (ale stanowiąca połączenie dwóch dźwięków samogłoskowych), w której w trakcie wymawiania zmienia się artykulacja. Ludzkie ucho słyszy dwa dźwięki, chociaż tak naprawdę zespolone w jeden. Przykładem może być słowo: Europa czy auto. Dyftong to oczywiście połączenie samogłosek eu – w pierwszym przypadku oraz au – w drugim.

Rodzaje sylab w języku polskim i ich budowa

W języku polskim występują dwa podziały sylab: ze względu na akcentowanie i ze względu na zakończenie sylaby.

Ze względu na akcentowanie, czyli intonację podczas wymowy, wyróżniamy sylaby:

• mocne – akcentowane;
• słabe (inaczej sylaby lekkie) – czyli nieakcentowane (one nigdy nie będą dyftongiem).

Inny podział sylab charakteryzuje ich zakończenie. Mamy tu do czynienia z rozróżnieniem sylab otwartych i zamkniętych. Te pierwsze kończą się samogłoską, drugie zaś spółgłoską. Przykłady:

• sylaby otwarte – a – le, u – li – ca;
• sylaby zamknięte – krok, o – błok, wi – de – lec.

Sylaba nazywana bywa także zgłoską. Może składać się z kilku głosek, ale w jej centrum (jądrze) zawsze będzie samogłoska. W ramach odrębnej sylaby możemy wyróżnić:

• pojedyncze samogłoski, jak: o-bok, o-ce-an, i-le;
• samogłoski połączone ze spółgłoską: jedną – jak ko-ry-to lub wieloma (tzw. grupa głosek zawierająca minimum dwie spółgłoski i samogłoskę ), jak mał-pa, kle-kot czy szkło.

W budowie sylaby możemy wyróżnić jądro oraz otoczenie. Jądrem jak oczywiście samogłoska, gdyż każda sylaba ją posiada, otoczona przez konsonanty – spółgłoski.

Przykład:

W wyrazie kro – ko – dyl zaznaczone spółgłoski to właśnie konsonanty, które otaczają jądro (samogłoskę) sylab. Jeżeli sylaba zaczyna się od spółgłoski – ta jest nagłosem, jeżeli się nią kończy – jest wygłosem. W słowie kro – ko – dyl nagłosem będą więc spółgłoski: k, r i d, nagłosem zaś tylko l. Samogłoski o oraz y to jądra.

Dzielenie wyrazów na sylaby i głoski

Najprostszym podziałem wyrazów na sylaby jest wychwycenie wszystkich samogłosek, gdyż to one stoją w centrum. Pozwala to na wyodrębnienie tych części słowa, które mogą być wymawiane na jednym ruchu powietrza.

Umiejętność poprawnej sylabizacji przydaje się również podczas pisania, kiedy musimy podzielić wyraz, przenosząc fragment do kolejnego wiersza. Jednym z kryteriów podziału (poza morfologicznym) jest właśnie podział na sylaby. Tu jednak warto wiedzieć, że o ile w wymowie wyrazów mamy kilka możliwości sylabizacji, np. możemy powiedzieć zarówno grzą – dki, jak i grząd – ki, tak w pisowni możliwy jest jedynie ten drugi przypadek. Kryterium morfologiczne jest zawsze w ortografii nadrzędne, a słowo grządki pochodzi od słowa rząd, więc fraza ta nie powinna być rozdzielana.

Nauka czytania sylabami – na czym polega?

Czytanie sylabami, znane również jako metoda sylabowa lub metoda symultaniczno-sekwencyjna (specjalny rodzaj wchodzący w skład terapeutycznej metody krakowskiej, której autorką jest prof. Jagoda Cieszyńska) to jedna z najskuteczniejszych strategii nauki czytania. Opiera się na naturalnym rozwoju mowy dziecka i można zacząć ją wprowadzać nawet już na początku okresu przedszkolnego.

Główne założenia tej metody to:

• nauka rozpoczyna się od rozpoznawania samogłosek, a następnie przechodzi do łączenia spółgłosek z samogłoskami, tworząc sylaby;
• dzieci uczą się sylab przez nadanie im określonego znaczenia. To sprawia, że proces zapamiętania jest łatwiejszy;
• dzieci uczą się odczytywać całe sylaby, a nie pojedyncze spółgłoski, co jest bardziej naturalne i zgodne z tym, jak słyszymy wypowiadane dźwięki;
• proces nauki opiera się na 3 etapach: powtarzanie – rozumienie – nazywanie.

Metoda sylabowa pozwala na stopniowe budowanie umiejętności czytania, zaczynając od prostych sylab, poprzez wyrazy, aż do całych zdań. Wymaga jednak cierpliwości. Najważniejszą jej zaletą jest to, że eliminuje trudności, jakie pojawiają się, gdy dziecko uczy się najpierw liter i w trakcie prób czytania, zamiast powiedzieć ma-ma, czyta to słowo jako my-a-my-a. Drugim pozytywnym aspektem jest fakt, że metoda ta sprawdza się również u dzieci, które mają trudność z nauką czytania czy posiadają różnorodne zaburzenia poznawcze.

Naukę czytania sylabami zaleca się wprowadzać stopniowo, najlepiej w formie zabawy, wykorzystując w tym celu różne pomoce dydaktyczne, np. kartoniki z literami i obrazkami czy gry edukacyjne.

Sylaba – najciekawsze książki i gry wspierające naukę czytania sylabowego

Na rynku wydawniczym dostępnych jest wiele ciekawych książek, puzzli czy gier ułatwiających naukę czytania sylabami i czyniących z tego procesu formę zabawy. Do rozważenia są np.: seria „Książkożercy”, gra edukacyjna „Sylaba do sylaby” czy gra edukacyjna „Feluś i Gucio grają w sylabki”

• Seria „Książkożercy” – to cały projekt wydawniczy podzielony na trzy poziomy dostosowane do wieku i umiejętności czytającego dziecka. Ciekawe i krótkie historie napisane są prostym językiem, a sylaby oddzielone są od siebie różnymi kolorami, co ułatwia samodzielne czytanie.
• Gra edukacyjna „Sylaba do sylaby” – to układanka obrazkowa przeznaczona dla dzieci od 4. do 8. roku życia. W trakcie zabawy uczestnicy rozpoznają sylaby i łączą je w 2-, 3- i 4-sylabowe wyrazy. W najprostszej wersji należy nazwać ilustrację, w trudniejszych trzeba komponować słowa bez podpowiedzi obrazkowej, za pomocą samych żetonów z sylabami. Można grać kooperacyjnie, a można wybrać wariant „kto pierwszy ten lepszy”.
• „Feluś i Gucio grają w sylabki” – to kolorowa i ciekawa gra edukacyjna, stworzona z myślą o dzieciach powyżej 5. roku życia, która w zabawny sposób wspiera naukę czytania metodą sylabową. Ilustracje na karteczkach przedstawiają znane postaci z popularnej serii książek „Feluś i Gucio”, co sprawia, że przedszkolaki chętnie sięgają po tę grę.