Kim jest jedynak?
Istnieje kilka definicji jedynactwa. Klasyczne określenie dotyczy modelu rodziny 2+1, w którym dziecko jest pierwszym i ostatnim w danej rodzinie. Jedynactwo można też rozpatrywać w kontekście rodzin wielodzietnych, np. jako:
- jedynego przedstawiciela danej płci wśród innych dzieci;
- najmłodszego dziecka w rodzinie, którego rodzeństwo już nie mieszka w domu rodzinnym;
- jedynactwa pierworodnego, czyli trwającego do momentu pojawienia się na świecie kolejnego dziecka.
Jakie są główne przyczyny decyzji o posiadaniu jednego dziecka?
Choć przyczyn jedynactwa jest wiele, można wśród nich wyróżnić 3 główne:
- Ekonomiczne, do których należy troska rodziców o zapewnienie dzieciom powołanym na świat jak najlepszych warunków materialnych, w tym: umożliwienie im rozwoju zainteresowań, zwiedzania świata oraz dobrego startu w dorosłe życie.
- Psychologiczne, wśród których znajdują się m.in. niechęć rodziców do wypełniania obowiązków wynikających z posiadania następnych dzieci czy urazy psychiczne kobiet, które źle zniosły ciąże i poród.
- Społeczne wynikające z chęci lub potrzeby szybkiego powrotu do życia zawodowego i społecznego, a także podpatrzenia takiego modelu rodziny i związanych z nim korzyści wśród najbliższego otoczenia.
Wychowanie jedynaka
Wychowywanie jedynaka jest z pewnością dużym wyzwaniem dla rodziców. To na nich spoczywa obowiązek zadbania o zdrowie i przyszłość dziecka, poprzez dopilnowanie jego właściwego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego.
Rodzice jedynaka z jednej strony muszą zrekompensować dziecku brak stałych kontaktów z rówieśnikami, a z drugiej strony muszą nauczyć go właściwych postaw i zachowań społecznych.
Wykształcenie kompetencji społecznych w dziecku jest niezwykle ważne. W gruncie rzeczy to one odpowiadają za jakość człowieczeństwa jednostki i pozwalają jej odnajdywać się w stale zmieniających się realiach życia codziennego.
Jakich zachowań unikać przy wychowaniu jedynaka?
Rodzice jedynaków powinni pamiętać, że szkodliwy jest zarówno niedobór, jak i nadmiar opieki nad dzieckiem. Nadopiekuńczość dotyczy ponad 21% rodzin, w których jest jedno dziecko. Prowadzi to m.in. do przyzwyczajenia dziecka do tego, że wszystko mu się należy i to bez wysiłku z jego strony, a co za tym idzie – do rozkapryszenia, zaborczości i egoizmu.
Skrajności są niebezpieczne, dlatego dziecku nie wolno ani nadmiernie pobłażać, ani zbytnio je kontrolować. Ważne jest, aby dorośli zachowali złoty środek pomiędzy troską o dziecko a rozsądkiem.
Uspołecznienie dziecka jest kolejnym bardzo ważnym zadaniem rodziców jedynaka. Polega ono m.in. na:
- zapewnieniu jedynakowi codziennego, kilkugodzinnego kontaktu z innym dzieckiem;
- wyznaczeniu mu stosownych do jego wieku obowiązków domowych;
- wymaganiu od dziecka pewnej dozy samodzielności, np. w zachowania higieny osobistej i porządku w swoim pokoju.
Poprzez powyższe zachowania dziecko uczy się swojej pozycji w większej grupie rówieśników. Zaczyna także rozumieć, że jako członek rodziny ma nie tylko przywileje, ale i obowiązki.
Kolejnym z ważnych zadań rodziców jest pomoc dziecku w zbudowaniu poczucia własnej wartości i właściwej samooceny. Dziecko powinno być zauważane i doceniane przez najbliższych, jednak nie powinno stale znajdować się w centrum uwagi, ponieważ później będzie żądało takiej samej atencji od otoczenia.
Posiadanie rodzeństwa gwarantuje większą złożoność i zróżnicowanie środowiska rodzinnego, które jest zwierciadłem życia poza domem. Uważa się jednak, że nie jest ono konieczne do wykształcenia w dziecku kompetencji społecznych.
Towarzystwo dzieci w przedszkolu i najbliższym otoczeniu wystarczy, aby dziecko nauczyło się postępowania z innymi rówieśnikami, w tym dzielenia się rzeczami materialnymi.
Co oznacza syndrom jedynaka i jak go uniknąć?
Syndrom jedynaka jest potocznym określeniem negatywnych cech przypisywanych dziecku, które nie ma rodzeństwa, w tym: egoizmu, narcyzmu, niezdolności do empatii czy nieśmiałości . Niektórzy uważają, że każdy jedynak posiada negatywną stronę osobowości, co jest bardzo niesprawiedliwym i fałszywym stereotypem. W rzeczywistości to nie jedynactwo, a środowisko, wychowanie i osobnicze cechy dziecka wpływają na jego charakter i sposób zachowania.
Remedium na wyeliminowanie negatywnych cech u każdego dziecka (nie tylko jedynaka) jest więc właściwy sposób wychowania, który uwzględnia m.in.:
- realizację potrzeb dziecka, w tym szczególnie w przypadku jedynaków — potrzeb społecznych;
- stawianie rozsądnych granic przez rodziców i wyciąganie konsekwencji wobec dziecka, w przypadku ich naruszenia;
- zachowanie równowagi pomiędzy troską o dziecko a nauką koniecznej samodzielności.
Zalety bycia jedynakiem
Bycie jedynym dzieckiem ma wiele zalet. Należą do nich m.in.:
- Brak rywalizacji z rodzeństwem o zabawki oraz czas, miłość czy uwagę rodziców i najbliższych.
- Szybsza dojrzałość w porównaniu do rówieśników. Wynika ona z nauki i powtarzania zachowań dorosłych, z którymi dziecko często przebywa, co przekłada się na wyrobienie w nim umiejętności przewodnictwa grupie i brania na siebie odpowiedzialności w szkole, a później w pracy.
- Większe możliwości rozwijania swoich pasji i zdolności, zazwyczaj za sprawą lepszej sytuacji finansowej rodziców.
- Dobre relacje z rodzicami, za sprawą małej ilości konfliktów w rodzinie.
- Większa kreatywność za sprawą konieczności wyobrażania sobie postaci czy wymyślania zabaw w początkowych latach życia.
- Chęć bycia najlepszym sprawia, że jedynacy pilnie się uczą i są ambitni, co w większości przypadków przekłada się na sukces w sferze zawodowej.
Wady bycia jedynym dzieckiem w rodzinie
Bycie jedynakiem ma też pewne ograniczenia. Jedyne dzieci starają się za wszelką cenę sprostać oczekiwaniom rodziców, którzy bywają dla nich zbyt surowi . Konsekwencjami wygórowanych oczekiwań są: stałe napięcie oraz stres, poczucie winy i niezadowolenie z siebie. W przyszłości mogą się one się nasilić i doprowadzić do poczucia odpowiedzialności za cały świat.
Zdarza się, że jedyne dziecko w rodzinie nie potrafi przyjąć krytyki. Wynika to z błędnego przekonania, że efekt jego działań od razu powinien być idealny, co prowadzi do zaburzonego obrazu swojej osoby.
Jedynactwo predysponuje do egocentryzmu. Otrzymywanie całkowitej uwagi rodziców czy dziadków uczy dziecko, że jest ono najważniejsze i wszyscy chcą słuchać tego, co ma do powiedzenia. Taka zbytnia pewność siebie może utrudniać jedynakowi kontakty z innymi. Poza tym jedynak często nie potrafi dzielić się z innymi, co powoduje problemy w kontaktach z innymi ludźmi.
Jedynak może mieć też trudności z zachowaniem właściwych proporcji pomiędzy nauką i odpoczynkiem, jeśli jego rodzice nie zaakceptują naturalnej potrzeby dziecka do zabawy czy bałaganienia.
Do minusów bycia jedynakiem należy również poczucie osamotnienia. W porównaniu do dzieci posiadających rodzeństwo, jedynacy mogą odczuwać większą samotność, np. ze względu na brak stałego kompana do zabawy.
Problemem w dorosłym życiu jedynaka może być opieka nad starszymi rodzicami, której nie będzie miał z kim dzielić. Może to doprowadzić do konieczności umieszczenia ich w domu spokojnej starości lub innej placówce opiekuńczej.
