Starożytny Rzym – najważniejsze i najciekawsze informacje dla uczniów

Miasto Rzym – legenda

Z historią początków miasta Rzym związana jest legenda o wilczycy oraz bliźniakach: Remusie i Romulusie. Według mitologii bracia byli synami kapłanki Rei Sylwii oraz boga wojny – Marsa. Władzę dzierżył wówczas Amulius (młodszy brat ich dziadka Numitora), który przejął władzę przez zamach stanu.

Amulius, który obawiał się, że potomkowie Numitora zagrożą jego pozycji, kazał włożyć dzieci do koszyka i wrzucić do Tybru. Na szczęście, maluchy przed niechybną śmiercią uratowała wilczyca. Wyłowiła dzieci z wody, a następnie wykarmiła i opiekowała się nimi aż do momentu, w którym odnalazł ich pasterz Faustulus. Ten wziął braci na wychowanie.

Kiedy chłopcy dorośli, dowiedzieli się o swoim królewskim pochodzeniu i zdetronizowali Amuliusa, przywracając należny tron swojemu dziadkowi. Na pamiątkę w miejscu, w którym zostali uratowani przez wilczycę, postanowili założyć nowe miasto. W trakcie budowy bliźniacy pokłócili się o to, kto ma dzierżyć władzę. Konflikt doprowadził do morderstwa – Romulus zabił Remusa i ostatecznie miasto nazwał od swojego imienia – Roma, czyli Rzym. Wilczyca, która wykarmiła braci własnym mlekiem, stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Rzymu.

Cywilizacja rzymska – początki i rozwój

Chociaż historia o powstaniu Rzymu to jedynie legenda, badania archeologiczne potwierdzają istnienie osadnictwa na wzgórzach rzymskich już w VIII wieku p.n.e. Oktawian August (adoptowany syn Juliusza Cezara i pierwszy cesarz Rzymu, jeden z najważniejszych przywódców w historii starożytnego świata) przyjął za oficjalną datę powstania imperium rok 753 p.n.e. To jednak rzekoma data.

Rzym powstał w regionie położonym na siedmiu wzgórzach nad Tybrem. Pierwsze osady były prawdopodobnie niewielkimi wioskami założonymi przez Latynów (lud zamieszkujący Półwysep Apeniński). Mieszkańcy początkowo zajmowali się rolnictwem, hodowlą zwierząt i handlem, a wraz z upływem czasu sąsiednie osady zaczęły się łączyć i tworzyć pierwsze wspólnoty miejskie. Korzystne położenie przy ważnym szlaku handlowym (drogą morską), spowodowało, że region zaczął szybko się rozwijać.

Cywilizacja rzymska czerpała od sąsiednich kultur, m.in. Etrusków, którzy mieli ogromny wpływ na rozwój imperium. Rzymianie przejęli od nich m.in. technologię budowy łuków i kopuł. Ta wiedza doprowadziła w przyszłości do powstania w Rzymie takich budowli, jak Koloseum. Etruskowie byli też pierwsi w planowaniu urbanistycznym, ale to starożytnych Rzymian uważa się za twórców forum (najpłynniejsze Forum Romanum), czyli centralnego placu, który stanowił serce miasta. Tu działy się najważniejsze wydarzenia, tak społeczne, polityczne, jak i religijne.

Starożytny Rzym – republika rzymska

Decydującym momentem w historii starożytnego Rzymu było obalenie ostatniego króla i ustanowienie republiki. Pozwoliło to na rozwój znanego nam współcześnie systemu politycznego, opartego na zasadach republikańskich. Władza została podzielona między kilka instytucji.

Kluczowe elementy starożytnego ustroju republikańskiego:

• senat – główna rada doradcza składająca się z wysoko postawionych patrycjuszy. Miała duży wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i administracyjnych;
• konsulowie – najwyżsi urzędnicy państwowi, wybierani co roku spośród obywateli męskich i jedynie na ograniczony czas. Pełnili ważne funkcje w armii i administracji;
• trybuni – urzędnicy broniący praw zwyczajnych obywateli (plebejuszy). Mieli możliwość zawetowania decyzji senatu, nakładali kary, mogli też sami inicjować ustawy;
• centurionowie – wybierani przez senat rycerze, którzy stanowili główne siły w armii rzymskiej (nazwa wywodzi się od centurii, czyli setki – każda centuria oznaczała stu rycerzy).

W okresie republikańskim Rzymianie prowadzili liczne wojny z sąsiadami basenu Morza Śródziemnego.

Cesarstwo rzymskie i jego upadek

Po okresie republiki, wraz z objęciem władzy przez wspomnianego już Oktawiana Augusta (pokonał Marka Antoniusza i Kleopatrę w bitwie pod Akcjum w 27 roku p n. e.), nastało cesarstwo rzymskie. Okres ten przyniósł centralizację władzy oraz pokój (tzw. Pax Romana, czyli pokój rzymski, który trwał nieprzerwanie ponad 200 lat).

W tym czasie starożytny Rzym, cywilizacja rozwijająca się, osiągnęła szczyt swojej potęgi, tak gospodarczej, kulturalnej, jak i militarnej. Nie bez powodu okres ten nazywany jest również złotym wiekiem. To wtedy powstały najważniejsze budowle, które dziś podziwiamy jako unikatowe zabytki dawnej architektury (patrz Koloseum czy Panteon), a wynalezione ówcześnie innowacje technologiczne nawet teraz wzbudzają podziw. Rzymianie opracowali zaawansowane systemy inżynieryjne, jak akwedukty czy drogi, które umożliwiały szybki transport i komunikację w całym imperium.

Mimo wielkiej potęgi, cesarstwo rzymskie zaczęło stopniowo osłabiać się. Doprowadziły do tego m.in. kryzysy polityczne, ekonomiczne oraz najazdy barbarzyńskich plemion. W 395 roku n.e. roku nastąpił ostateczny podział cesarstwa na dwa niezależne państwa: cesarstwo zachodniorzymskie oraz cesarstwo bizantyńskie. Pierwsze zostało zlikwidowane w 476 r., drugie upadło blisko tysiąc lat później – w 1453 roku. Data zdetronizowania ostatniego cesarza zachodniego Rzymu jest również symbolicznym końcem starożytności w dziejach tego regionu.

Armia rzymska i jej podboje

To, jak niezwyciężone przez długie lata było rzymskie wojsko, świadczy również o potędze tego kraju. Armia rzymska była jednym z najpotężniejszych narzędzi ekspansji. Posiadała na wyposażeniu m.in. wieże oblężnicze, tarany i machiny miotające. Surowa dyscyplina i zaawansowana taktyka bojowa to najbardziej charakterystyczne aspekty służby wojskowej. W starożytnym Rzymie żołnierze mieli obowiązek bronić swojego imperium do końca, nie uciekając z pola bitwy nawet w obliczu śmierci.

Do największych osiągnięć militarnych imperium rzymskiego możemy zaliczyć:

• podbój Italii, czyli Półwyspu Apenińskiego – od tego momentu rozpoczął się okres królewski, a następnie republikański. W tym czasie Rzymianie podbili i zintegrowali różnorodne ludy italskie;
• wojny punickie – to seria trzech wojen prowadzonych w latach 264-146 p.n.e. Były one decydujące dla rozszerzenia wpływów Rzymu na Zachodzie. Tu największym osiągnięciem okazało się zwycięstwo nad Kartaginą i przyciągnięcie prowincji Afryki Północnej;
• podbój Grecji – w II wieku p.n.e. Rzymianie zaangażowali się w konflikty z ówczesną Grecją. Wiele hellenistycznych terytoriów udało się przejąć i przyłączyć do rzymskiego imperium;
• podboje w Azji Mniejszej i na Bliskim Wschodzie – w czasach cesarstwa Rzymianie dokonali podboju m.in. Pontu i Armenii, zajęli też znaczne obszary Bliskiego Wschodu, w tym Judeę;
• podbój Brytanii – to również wielki sukces imperium rzymskiego. Brytania stała się ważnym elementem systemu prowincji rzymskich, które dostarczały zasobów naturalnych, rekrutowały żołnierzy dla armii rzymskiej i były punktem strategicznym na północnym krańcu cesarstwa.

Podbijane tereny stawały się prowincjami Rzymu. Najbardziej znane to: Grecja, Galia, Syria i Egipt.

Kultura i sztuka w starożytnym Rzymie

Starożytny Rzym czerpał garściami z greckich dokonań. Te wpływy najsilniej były widoczne w architekturze, sztuce i kulturze. Po dziś dzień niekiedy grecko-rzymską estetykę można dostrzec w licznych pozostałych budowlach (teatrach czy świątyniach), które łączyły grecką elegancję z rzymską funkcjonalnością i myślą inżynieryjną.

• Architektura rzymska była monumentalna i funkcjonalna, często oparta na łukach i kolumnach.
• Rzeźba rzymska to ekspresja i zamiłowanie do realizmu. W ten trójwymiarowy sposób często portretowani byli cesarze czy mitologiczne bóstwa – postaci symbolizujące rzymskie wartości i ideały.
• Malarstwo to przede wszystkim freski prezentujące sceny mitologiczne, pejzaże i życie codzienne. Zdobiły one wnętrza arystokratycznych domów czy budynki użyteczności publicznej. Innym rodzajem były mozaiki, stosowane często jako dekoracje podłogowe.
• Literatura oparta była na greckich wzorach, a twórcy, tacy jak Cyceron, Lukrecjusz czy Seneka, przeszli do historii i przyczynili się do formowania kultury intelektualnej oraz moralnej Rzymu.

Religia i mitologia rzymska

W starożytnym Rzymie religia była w dużej mierze synkretyczna, czyli łączyła w sobie elementy różnych wierzeń, w tym greckiej mitologii. I tak np.:

• Jupiter – w mitologii rzymskiej był najwyższym bogiem, odpowiednikiem greckiego Zeusa;
• Mars – był bogiem wojny i opiekował się wojownikami. W greckiej mitologii jego odpowiednikiem jest Ares;
• Wenus – rzymska bogini miłości, urody i płodności, odzwierciedlenie greckiej Afrodyty;
• Minerwa – to rzymska odpowiedniczka Ateny – bogini mądrości, sztuki wojennej i rzemiosła;
• Neptun – bóg mórz i oceanów w rzymskiej mitologii, równoważny greckiemu Posejdonowi. Oba bóstwa miały kontrolować wody i były czczone jako opiekunowie żeglarzy i rybaków.

Rzymianie miłowali się w rytuałach. Czcili bóstwa w świątyniach (patrz np. świątynia Jowisza), a za pośrednictwem kapłanów składali bogom ofiary, prosząc ich o pomyślność i ochronę.

Chrześcijaństwo pojawiło się w starożytnym Rzymie jako nowa religia w okresie później republiki i wczesnego cesarstwa. Główną różnicą był monoteizm, czyli wiara w jednego Boga oraz silna etyka nakazująca wyznawcom Jahwe miłowanie bliźniego i przebaczanie wrogom. Pomimo początkowych prześladowań, chrześcijaństwo zyskało popularność, szczególnie wśród wykluczonych warstw społeczeństwa rzymskiego – ludzi biednych, niewolników oraz kobiet.