Starożytna Grecja – najważniejsze i najciekawsze informacje dla uczniów

Historii starożytnej Grecji

Historia cywilizacji greckiej obejmuje okres, który można podzielić na kilka kluczowych etapów. Chociaż prapoczątki działy się w epoce kamiennej to najwcześniejsze odkrycia archeologiczne pochodzą z epoki brązu.

W tym czasie na Krecie rozkwitła wysoko rozwinięta cywilizacja minojska (ok. 2000-1450 r. p.n.e.), znana z imponujących pałaców, sztuki i rzemiosła. Równolegle w Grecji właściwej (inaczej Grecji kontynentalnej), rozwijała się cywilizacja mykeńska (ok. 1600-1100 r. p.n.e.), jednak ta nie przetrwała, a jej gwałtowny upadek zapoczątkował tzw. okres ciemny w dziejach kraju.

W okresie klasycznym (ok. 500-323 r. p.n.e.) starożytna Grecja przeżywała swój złoty wiek. Nie obyło się jednak bez walk. Grecy pokonali wielkie imperium perskie, ale również region trawiły wewnętrzne konflikty – najpotężniejsze polis toczyły wojny o hegemonię (tu dobrym przykładem był Ateński Związek Morski, który przekształcił się de facto w imperium ateńskie zrzeszające wiele polis. W praktyce nie były one jednak niezależne, jak miało to być w zamyśle, a stały się wasalami Aten. Niektóre polis próbowały opuścić związek, wszelkie tego typu próby były jednak agresywnie tłumione).

W drugiej połowie IV wieku p.n.e. dominację nad Grecją zdobyło zhellenizowane państwo macedońskie, którego władca, Aleksander Wielki rozprzestrzenił kulturę grecką na obszary Azji, Bliskiego Wschodu czy Afryki Północnej. To zapoczątkowało okres hellenistyczny. Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r. p.n.e. imperium rozpadło się na kilka królestw rządzonych przez jego generałów (diadochów). Najważniejsze z nich to:

• Egipt Ptolemeuszy,
• imperium Seleucydów,
• Królestwo Pergamonu,
• Macedonia.

W dalszych wiekach starożytna Grecja stopniowo traciła swoją niezależność, podbijana przez rosnący w siłę Rzym. Kluczowe bitwy pod Kynoskefalaj (197 r. p.n.e.) i pod Pydną (168 r. p.n.e.) doprowadziły do jej podporządkowania, a ostatecznie Grecja na długie lata stała się prowincją rzymską.

Geografia starożytnej Grecji

Starożytna Grecja obejmowała głównie obszary południowej części Półwyspu Bałkańskiego (Grecy pojawili się na Półwyspie Bałkańskim na początku II tysiąclecia p.n.e. ale niektórzy badacze uważają, że było to jeszcze wcześniej), zachodnie wybrzeża Azji Mniejszej oraz wyspy Morza Egejskiego, Morza Jońskiego i Morza Czarnego.

Terytorium zamieszkałe przez Greków charakteryzowało się zróżnicowanym ukształtowaniem terenu – zaledwie około 30% stanowiły żyzne ziemie nadające się pod uprawę, resztę zajmowały góry, nieużytki i pastwiska. Na szczęście, dzięki odpowiedniej technice i postawieniu na takie rośliny, jak drzewa oliwne, winorośle czy pszenicę (tworzące tzw. triadę śródziemnomorską), możliwe było wyżywienie zamieszkałej tu ludności. Wymianie dóbr, ale również pozyskiwaniu białka zwierzęcego z ryb i owoców morza, sprzyjała także dobrze rozwinięta linia brzegowa z licznymi zatokami i wyspami.

Z drugiej strony ukształtowanie geograficzne, rozproszenie ludności na wyspach, wybrzeżach oraz brak wystarczającej ilości wielkich rzek sprawiły, że Grecy nigdy nie zdołali zbudować jednego, scentralizowanego imperium. Podstawową jednostką rozwoju greckiego państwa – miasta były wspomniane już polis, rozrzucone po całym terenie.

Starożytna Grecja – systemy polityczne i społeczne w greckich polis

Starożytna Grecja nie była państwem w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Bardziej była to wspólnota lub inaczej związek miast – państw, zwanych polis (to od tego słowa „polis” wywodzi się termin „polityka”).

Miasta greckie tworzyła niewielka, ale samorządna i zamknięta zbiorowość. Ustanawiała ona swoje prawa, zasady. Miała też własną armię. Polis zakładano zazwyczaj w pobliżu wysokiego wzgórza (akropolu), które miało pełnić funkcję zarówno obronną (fortyfikacyjną), jak i religijną.

Polis istniały już w VIII wieku p.n.e., ale ich początki sięgają okresu wieków ciemnych, które nastąpiły po upadku kultury mykeńskiej. Powstały i rozwijały się one na tle politycznej niestabilności, ale także dzięki sprzyjającym warunkom naturalnym – ukształtowanie terenu w starożytnej Grecji sprzyjało zakładaniu izolowanych osad. Poza tym bardzo długo Grekom nie zagrażał żaden wróg zewnętrzny, a to tym bardziej nie wzbudzało konieczności tworzenia jednego, scentralizowanego państwa.

Jeśli mowa o polis, warto tu wspomnieć o znanym ze starożytnej Grecji systemie politycznym, a mianowicie o demokracji obywatelskiej. Zasadą było, że władzę sprawowali pełnoprawni obywatele męscy urodzeni w danym mieście. Na niższym szczeblu drabiny społecznej sytuowali się cudzoziemcy (metojkowie). Mieli oni ograniczone prawa, ale płacili podatki i pełnili służbę wojskową. Chłopi i rolnicy często znajdowali się w zależności ekonomicznej od arystokratów. Na samym dole znajdowali się niewolnicy, stanowiący własność prywatną (w Atenach) lub własność państwową (w Sparcie – heloci). Jak łatwo zauważyć, kobiety w starożytnej Grecji były całkowicie wykluczone z życia publicznego i pozbawione praw politycznych. Ich zasadniczą rolą było prowadzenie domu i wychowywanie dzieci.

W Atenach, którą dziś uznajemy za kolebkę demokracji, najwyższym organem władzy było zgromadzenie obywateli (ekklesia). Na regularnych zebraniach debatowano i podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące polis. Pomocniczą rolę pełniła rada (bule), która składała wnioski i opinie dla zgromadzenia. Jej członkowie byli wybierani na roczną kadencję. Podobnie urzędnicy, którzy zarządzali różnymi aspektami życia publicznego, byli wskazywani spośród zamożnych obywateli. Za swoją pracę nie otrzymywali żadnego wynagrodzenia.

Demokracja nie panowała jednak we wszystkich polis. Funkcjonowały również inne ustroje polityczne, oligarchia (czyli rządy wąskiej grupy arystokratów) lub nawet tyrania (kiedy jednostka na drodze zamachu stanu lub rewolucji obejmowała władzę dyktatorską).

Wierzenia w starożytnej Grecji, czyli bogowie olimpijscy i inne bóstwa

Religia panująca w starożytnej Grecji to politeizm, czyli wiara w istnienie wielu bogów opiekujących się poszczególnymi sferami. Na samym szczycie władzę dzierżył Zeus, oprócz niego ważni byli też inni: Hera, Posejdon, Atena czy Apollo. Wierzenia w wielu bogów i ich sprawczość stanowiła fundament światopoglądu Greków, a także ich kultury i tradycji.

Przekazywane z pokolenia na pokolenie historie (dziś zwane mitami) wyjaśniały ówczesnym ludziom zachodzące zjawiska, np. przyrodnicze, czy pomagały zrozumieć rządzące światem prawa. Poszczególne regiony świata greckiego miały swoje lokalne warianty mitów, choć opierające się na wspólnym kanonie. Te opowieści, obfitujące w postaci bogów, tytanów, herosów, potworów i innych istot nadprzyrodzonych, stanowiły inspirację dla sztuki, literatury i filozofii.

Grecka kultura, sztuka i filozofia, które wpłynęły na cywilizację zachodnią w różnych okresach dziejów

Kultura, sztuka i filozofia starożytnej Grecji wywarły znaczący wpływ na późniejsze dzieje Europy, a nawet całego świata. Grecy wnieśli do dziedzictwa ludzkości wiele idei, które kształtowały naukę. To z Grecji wywodzą się takie gatunki literackie, jak dramat czy epika.

Teatr grecki, zarówno komedia, jak i tragedia, swoje powstanie zawdzięcza śpiewom i recytacjom towarzyszącym uroczystościom ku czci Dionizosa. Zresztą sam teatr nie był tylko formą rozrywki, ale również przestrzenią do dyskusji na temat moralności, polityki czy religii.

Architektura grecka z jej monumentalnymi świątyniami i kolumnami (patrz Partenon), stała się wzorem dla wielu późniejszych budowli na świecie. Również kolejni artyści dążyli do uchwycenia takiego realizmu i idealnych proporcji ludzkiego ciała, jak właśnie miało to miejsce w pracach zachowanych z tej epoki.

Wielcy filozofowie starożytnej Grecji

Starożytna Grecja to państwo takich myślicieli, jak: Sokrates, Platon i Arystoteles. Stworzyli oni podstawy wielu dziedzin filozofii, w tym etyki, logiki, epistemologii i metafizyki. Sokrates, poprzez swoje metody dialektyczne, zachęcał do krytycznego myślenia i kwestionowania przyjętych norm.

Platon, jego uczeń, stworzył teorię idei i założył akademię – pierwszy instytut naukowy. Pitagoras, Euklides i Archimedes rozwijali matematykę i geometrię, a Hipokrates jest uznawany za ojca medycyny (od niego pochodzi przysięga, którą wszyscy medycy składają na początku swojej kariery).