Język polski kryje w sobie wiele tajemnic. Wystarczy zacząć go rozkładać na czynniki pierwsze – wówczas pojawiają się schody. Każde słowo to inna część mowy lub część zdania, która się odmienia lub nie, ma różne formy i rodzaje. Naukę o gramatyce języka polskiego warto zacząć od podstaw, czyli od części mowy. Pierwszą z nich niech będzie rzeczownik. Czym są rzeczowniki? Na jakie pytania odpowiadają, jaką pełnią funkcję w zdaniu i jak je rozpoznawać?
Rzeczowniki – na jakie pytania odpowiadają, rodzaje, odmiana, przykłady. Wszystko o rzeczowniku!
Spis treści
Co to jest rzeczownik?
Rzeczownik jest jedną z dziesięciu części mowy (obok rzeczownika: czasownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, przysłówek, spójnik, przyimek, wykrzyknik, partykuła), funkcjonujących w języku polskim. Rzeczownik pojawia się niemal w każdym wypowiadanym zdaniu.
Rzeczownik określa nazwy:
- rzeczy (np. torebka),
- osób (np. mama),
- zwierząt (np. pies),
- roślin (np. dąb),
- zjawisk przyrody (np. burza),
- obiektów (np. szkoła),
- miejsc (np. plaża),
- czynności (rzeczowniki odczasownikowe, np. chodzenie),
- stanów (np. bezsenność)
- pojęć abstrakcyjnych (np. grzeczność),
- cech (np. piękno).
Rzeczownik odpowiada na pytania: kto? co? oraz na pytania pozostałych przypadków, czyli:
- kogo? czego? (dopełniacz),
- komu? czemu? (celownik),
- kogo? co? (biernik),
- z kim? z czym? (narzędnik),
- o kim? o czym? (miejscownik).
Jest samodzielny składniowo i podlega odmianie przez liczby (pojedynczą i mnogą) oraz przypadki – co zaznaczyliśmy wyżej. Jest również grupa rzeczowników nieodmiennych – są nimi zapożyczenia z obcych języków, np. kiwi, taxi.
Rzeczownik łączy się z innymi rzeczownikami (zaimkami rzeczownymi), przymiotnikami (zaimkami przymiotnymi), liczebnikami (zaimkami liczebnymi) i czasownikami lub przysłówkami (zaimkami przysłówkowymi).
W zdaniu w języku polskim rzeczownik pełni funkcję głównie podmiotu . Ale może również pełnić funkcję dopełnienia, okolicznika, przydawki lub orzecznika.
Rodzaje rzeczowników
Rzeczowniki występują w kilku rodzajach. Istnieje pięć podstawowych rodzajów rzeczowników:
-
w liczbie pojedynczej: rodzaj męski, rodzaj żeński i rodzaj nijaki,
oraz
-
w liczbie mnogiej: rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy.
Rzeczowniki dzieli się również na:
-
rzeczowniki abstrakcyjne – to rzeczowniki nieuchwytne zmysłami, takie jak uczucia, spostrzeżenia, pojęcia, cechy i czynności bez konkretnego odniesienia w rzeczywistości, np. tęsknota, kształt, myśl;
-
rzeczowniki konkretne – to rzeczowniki określające wszystkie zjawiska i przedmioty, które można rozpoznać z pomocą zmysłów, np. dom, pies, kwiat, książka. Dzielą się one na:
-
rzeczowniki żywotne, odnoszące się do ludzi. Często mają rodzaj naturalny: mężczyźni i samce – męski, kobiety i samice – żeński, a młode osobniki – nijaki;
-
rzeczowniki nieżywotne – nazwy roślin oraz przedmiotów nieożywionych;
-
-
rzeczowniki własne – pisane wielką literą nazwy, imiona, określenia konkretnych miejsc, przedmiotów, osób, zjawisk, zwierząt i roślin mających swoje imiona, książek i publikacji, instytucji;
-
rzeczowniki pospolite – niebędące nazwą własną.
UWAGA! Rzeczownik odmienia się przez przypadki i przez liczby, a nie odmienia się przez rodzaje. Każdy rzeczownik ma tylko jeden rodzaj.
Odmiana rzeczowników przez przypadki
Rzeczowniki odmieniają się przez wszystkie siedem przypadków. Odmiana wygląda następująco:
- Mianownik: kto? co? Lp. pies, lm. psy
- Dopełniacz: kogo? czego? Lp. psa, lm. psów
- Celownik: komu? czemu? Lp. psu, lm. psom
- Biernik: kogo? co? Lp. psa, lm. psy
- Narzędnik: z kim? z czym? Lp. psem, lm. psami
- Miejscownik: o kim? o czym? Lp. psie, lm. psach
- Wołacz: O! Lp. psie, lm. psy
Jak rozpoznać rzeczowniki w zdaniu?
Wyrazy zaliczane do rzeczowników możemy rozpoznać w zdaniu po postawieniu odpowiedniego pytania: kto? co? Rzeczowniki to wyrazy, które odmieniają się przed przypadki i liczby, a także występują w jednym z trzech rodzajów, które są podstawowe: męskim, żeńskim i nijakim.
- Rzeczowniki rodzaju męskiego to np. kot, pan, samochód, telewizor.
- Rzeczowniki rodzaju żeńskiego to np. klamerka, zasłona, ryba, babcia.
- Rzeczowniki rodzaju nijakiego to np. słońce, dziecko, powstanie, szczenię.
Pozostałe rzeczowniki stanowią grupę rodzaju męskoosobowego i niemęskoosobowego, w której skład wchodzą rzeczowniki w liczbie mnogiej. Męskoosobowe łączą się z formą „ci” zaimka wskazującego „ten”, np. ci chłopcy, ci państwo, a niemęskoosobowe – z „te”, np. te domy, te kobiety, te dzieci.
Niektóre rzeczowniki mają wyłącznie liczbę pojedynczą, np. miłość, inne z kolei występują tylko w liczbie mnogiej, np. chrzciny, sanie.
Rzeczownik w zdaniu może występować w różnych formach. Może być: podmiotem, przydawką, dopełnieniem, okolicznikiem, orzecznikiem.
-
Podmiotem (najczęściej) – Na parapecie stoi kwiatek.
Podmiot stanowi główną część zdania i oznacza to, co wyraża orzeczenie. Podmiotem mogą być osoby, zjawiska, przedmioty, zwierzęta i wszystko, co odpowiada na pytania: kto? lub co?
-
Przydawką – Kolano Marka jest opuchnięte.
Przydawki służą doprecyzowaniu określanego wyrazu, odpowiadają na pytania: jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które?
-
Dopełnieniem – Michalina zarządza firmą.
Dopełnienie najczęściej określa czasownik i jest jego uzupełnieniem. Odpowiada na pytania: kogo?czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?
-
Okolicznikiem – Mówił cicho.
Okolicznik najczęściej określa czasowniki i opowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
-
Orzecznikiem – On jest aptekarzem.
Orzecznik nazywa cechę przypisaną przedmiotowi lub pojęciu. Orzecznik rzeczownikowy zazwyczaj ma formę narzędnika.
Warto wiedzieć, że niektóre rzeczowniki posiadają jednocześnie znaczenie zbiorowe i jednostkowe. Takim rzeczownikiem jest np. ziarno, rozumiane jako pojedyncze nasiono lub też zapas ziarna. Przykładem jest też srebro, rozumiane jako metal i srebra w znaczeniu zbioru srebrnych przedmiotów, np. rodowe srebra.
Jeśli nie jest się pewnym rodzaju rzeczownika, należy utworzyć jego formę w liczbie pojedynczej przez zadanie pytania kto/co? i odpowiadając za pomocą ten/ta/to.
Rzeczowniki rodzaju męskiego najczęściej zakończone są spółgłoską, np. ekran, kij, niedźwiedź, a rzeczowniki rodzaju żeńskiego samogłoską -a, np. książka, kawa, malina. Z kolei rzeczowniki rodzaju niejakiego często są zakończone samogłoską -o, np. dziecko, jajko, kino lub -e, np. mieszkanie, śniadanie.
Pisownia „nie” z rzeczownikami
Partykułę „nie” z rzeczownikami niemal zawsze zapisuje się łącznie (nieszczęście, niezgoda, niewygoda), także w przypadku rzeczowników odczasownikowych (niepalenie, nieprzestrzeganie). Wyjątkiem jest sytuacja zapisu „nie” z rzeczownikami własnymi (nie-Polak) oraz w przypadku przeciwstawnych konstrukcji, np. Nie przyjaciel, a wróg.
Język polski jest jednym z najtrudniejszych języków świata – jego gramatyka jest wyjątkowo skomplikowana, co nie oznacza, że nie do nauczenia! Warto się czasem zastanowić, dlaczego coś wymawia się tak, a nie inaczej i jakie ma to znaczenie, a co najważniejsze – dbać o to, by nie kaleczyć własnego języka!
Bibliografia
- https://skrivanek.pl/rzeczownik-definicja-podzial-i-odmiana/
- https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Rzeczownik
- https://www.edukator.pl/resources/page/rzeczownik/4262
- https://aniakubica.com/czesci-mowy/rzeczownik/
- https://www.nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/rzeczownik,cltt,R
- https://zpe.gov.pl/a/funkcja-rzeczownika-w-zdaniu/DIdCoytFN
- http://grzegorz.jagodzinski.prv.pl/gram/pl/skladnia10.html
Opublikowano: 16.05.2024;
Oceń:
0.0
Roksana Krysa
dziennikarka
Magister filologii polskiej ze specjalizacją z komunikacji społecznej i krytyki literackiej. Jest copywriterem z wieloletnim doświadczeniem, ze szczególnym zamiłowaniem do tematyki parentingowej, którą realizuje w oparciu o samodzielnie zdobywaną wiedzę i własne doświadczenia. Szczególnie bliskie są jej założenia pedagogiczne Korczaka, Montessorii i Freineta oraz idea rodzicielstwa bliskości.
Komentarze i opinie (0)