Czy wiesz, jak rozpoznać przymiotnik i na jakie pytania odpowiada? Ta – zdawać by się mogło – prosta część mowy, kryje w sobie liczne ciekawostki. Choćby takie, że nie wszystkie przymiotniki stopniuje się w ten sam sposób – są wyjątki, o których należy pamiętać, aby wyrażać się poprawnie. Są również zasady odmiany przymiotników przez przypadki czy też ogólnie – różne rodzaje przymiotników, które mogą pochodzić od innych części mowy. W tym artykule znajdziesz kompendium wiedzy o przymiotnikach oraz przede wszystkim – przykłady ich użycia. Zweryfikuj swoją wiedzę i zobacz, czy wiesz wszystko o tej części mowy.
Przymiotnik – na jakie pytania odpowiada, rodzaje, stopniowanie, odmiana, przykłady
Spis treści
- Części mowy – przymiotnik. Przykłady
- Jak rozpoznać przymiotnik? Na jakie pytania odpowiada
- Przymiotnik – od czego się go tworzy?
- Rodzaje przymiotników
- Jak określić przypadek przymiotnika?
- Przymiotnik – odmiana
- Stopniowanie przymiotników – zasady
- Najczęstsze błędy w używaniu przymiotników (stopniowanie, pisownia)
Części mowy – przymiotnik. Przykłady
Bez możliwości dookreślenia czy nazwania cech podmiotu, język byłby bardzo ubogi. Właściwie prawidłowa komunikacja byłaby utrudniona lub niemożliwa. Co by wniosło choćby takie zdanie: „Staś jest”? Co innego, gdy możemy dopowiedzieć: „Staś jest smutny” lub „Staś jest bardzo brudny”. To dookreślenie to właśnie przymiotnik, który ubarwia wypowiedź i pozwala precyzyjnie opisywać otaczający nas świat.
Używając przymiotników w wypowiedzi, możemy odnosić się zarówno do właściwości trwałych, jak i tymczasowych, do cech widocznych na pierwszy rzut oka oraz tych, które ujawniają się dopiero po głębszej analizie. Dzięki przymiotnikom możemy na przykład opisać kolor przedmiotu (chociażby zielona trawa, niebieskie niebo), co od razu przywołuje w umyśle czytelnika konkretne obrazy.
Tej odmiennej części mowy używamy również do:
- określania kształtu (np. owalny stół, kwadratowa ramka);
- określenia wielkości przedmiotów i istot (np. krótki spacer, wysoka wieża);
- wskazania materiału, z jakiego dany przedmiot wykonano (np. metalowa szafka, szklany stół);
- opisywania cech wewnętrznych ludzi i zwierząt (np. mądry uczony, wierny przyjaciel);
- określania przynależności (np. kocia łapa, moja książka) – wg niektórych językoznawców, bo moja to zaimek. Przypomnijmy, że do przymiotników włączono więc wiele klas wyrazów wcześniej zaliczanych do liczebników i zaimków, a nawet czasowników;
- określenia kolejności (trzeci chłopiec) – wg niektórych językoznawców, bo trzeci to liczebnik.
Co więcej, przymiotnik pozwala na wyrażanie subiektywnych opinii i ocen (zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych). Za jego pośrednictwem przekazujemy nasze emocje i stosunek do rzeczy, osób czy zdarzeń. „Fantastyczna książka” powiemy, gdy chcemy wyrazić nasze uznanie dla autora dzieła literackiego, z kolei wyrażenie „nierytmiczne wykonanie” odniesiemy do muzyka, któremu występ niezbyt dobrze poszedł.
Przymiotnik nie tylko opisuje obiektywne cechy, ale także wnosi do języka bogactwo subiektywnych odczuć i emocji. Dzięki niemu nasz język staje się bardziej wyrazisty i pełen niuansów. Po prostu ciekawy.
Jak rozpoznać przymiotnik? Na jakie pytania odpowiada
Przymiotnik to odmienna część mowy odpowiadająca na pytania: jaki?, jaka?, jakie?, czyj?, czyja?, czyje?, który?, która?, które?. Pełni w zdaniu funkcję określenia rzeczownika (doprecyzowuje go) i najczęściej występuje przed nim. Określa jego cechy – przymioty.
Przykłady:
- jaki? – nieszczęśliwy wdowiec;
- jakie? – interesujące przedstawienie;
- jaka? – mglista pogoda;
- czyj? – babciny pies;
- czyja? – nasza córka;
- czyje? – uczniowskie zapiski;
- który? – przedostatni pacjent;
- która? – ostatnia godzina;
- które? – kolejne zawody.
Przymiotnik może też pełnić funkcję orzecznika, np. Ten sweter jest czerwony.
Warto wiedzieć, że przymiotniki (w większości) odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje, dostosowując się do form gramatycznych określanego rzeczownika. Np. ciekawa książka (rodzaj żeński w liczbie pojedynczej), nudni panowie (rodzaj męski w liczbie mnogiej).
Przymiotnik – od czego się go tworzy?
Przymiotniki można tworzyć od następujących części mowy: rzeczowniki, czasowniki, przysłówki, liczebniki, zaimki, przyimki.
Przymiotniki utworzone od rzeczowników nazywamy przymiotnikami względnymi lub odrzeczownikowymi. Są one derywowane (inaczej konstruowane słowotwórczo) od rzeczowników za pomocą określonych formantów, np. przyrostków „-owy”, „-ny”, „-ski”, „-cki”, itp.
Przykłady przymiotników względnych:
- drewniany (od drewno);
- metalowy (od metal);
- wiejski (od wieś);
- studencki (od student);
- majowy (od maj);
- gliniany (od glina);
- złoty (od złoto).
Przymiotniki odczasownikowe
-
Tworzone są za pomocą formantów „-ący”, „-alny”, „-ialny”, „-liwy”. Np. czytający (od czytać) – wg niektórych językoznawców, bo czytający to imiesłów przymiotnikowy; niezawodny (od zawodzić), strawny (od strawić).
W zależności od wybranego kryterium (nie ma tutaj zgody językoznawców), przymiotniki można również tworzyć od innych części mowy, takich jak:
- przysłówki – np. dzisiejszy (od dziś), jutrzejszy (od jutro), tamtejszy (od tam);
- liczebniki – np. dwudziesty (od dwadzieścia), setny (od sto), milionowy (od milion);
- zaimków – np. mój, twój, nasz (od zaimków osobowych), tamten, ów (od zaimków wskazujących);
- przyimki – np. przedwojenny (od przed wojną), pozaszkolny (od poza szkołą).
Rodzaje przymiotników
Przymiotniki w języku polskim można podzielić na kilka rodzajów ze względu na ich znaczenie i pochodzenie. Występują: przymiotniki jakościowe, przymiotniki dzierżawcze, przymiotniki względne, przymiotniki główne, przymiotniki zaimkowe, przymiotniki parametryczne, przymiotniki stopniowalne i niestopniowalne.
- Przymiotniki jakościowe – określają cechy jakościowe przedmiotów, osób lub zjawisk, takie jak: kolor, kształt, smak, zapach, charakter, itp. Np.: duży, mały, okrągły, gorzki, wesoły.
- Przymiotniki dzierżawcze – wskazują na przynależność do kogoś lub czegoś. Tworzone są od zaimków dzierżawczych: lisia (kita), ojcowski (głos), psi (ogonek).
- Przymiotniki względne (odrzeczownikowe) – pochodzą od rzeczowników i wskazują na związek lub przynależność do nich. Np. drewniany (od drewno), metalowy (od metal), wiejski (od wieś).
- Przymiotniki główne – określają cechy w sposób bezpośredni, np. dobry, zły, wysoki, niski.
- Przymiotniki zaimkowe – pochodzą od zaimków i pełnią podobną funkcję, np. taki, tamten, któryś.
- Przymiotniki parametryczne (wymiaru) – określają wymiary przedmiotów: długość, szerokość, wysokość, głębokość itp. Np. długi, krótki, wysoki, niski, głęboki, płytki.
- Przymiotniki stopniowalne i niestopniowalne – te pierwsze można stopniować, np. wysoki – wyższy – najwyższy. Te drugie nie mają stopni wyższych, np. drewniany, metalowy (tu nie powiemy najdrewnialszy czy metalowszy).
Jak określić przypadek przymiotnika?
Określenie przypadku przymiotnika wymaga analizy jego funkcji w zdaniu oraz zgodności z rzeczownikiem, którego opisuje. Przymiotniki muszą zgadzać się z rzeczownikami w rodzaju (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy i niemęskoosobowy), liczbie (pojedyncza, mnoga) oraz w przypadku (mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik, wołacz). Odmianę przez przypadki nazywamy deklinacją. Również przymiotniki, podobnie jak rzeczowniki, mogą się odmieniać, ale ich forma zależeć będzie również od rodzaju i liczby rzeczownika, który opisują.
Przykłady deklinacji przymiotnika ładny w liczbie pojedynczej:
- mianownik: ładny (męski), ładna (żeński), ładne (nijaki);
- dopełniacz: ładnego (męski, nijaki), ładnej (żeński);
- celownik: ładnemu (męski, nijaki), ładnej (żeński);
- biernik: ładny (męski), ładną (żeński), ładne (nijaki);
- narzędnik: ładnym (męski, nijaki), ładną (żeński);
- miejscownik: ładnym (męski, nijaki), ładnej (żeński);
- wołacz: ładny (męski), ładna (żeński), ładne (nijaki).
Przymiotnik – odmiana
Przymiotniki w języku polskim podlegają odmianie przez przypadki, liczby i rodzaje. Istnieją jednak pewne wyjątki, które są nieodmienne.
Przymiotniki odmienne
Większość przymiotników w języku polskim to odmienne części mowy. Oznacza to, że ich forma gramatyczna zmienia się w zależności od kontekstu – użytego przypadku, liczby i rodzaju rzeczownika, który określają. Za przykład ilustrujący niech posłuży odmiana związku przymiotnikowego dobry z innym rzeczownikiem (przymiotniki odmienne muszą się zgadzać określanym przez siebie wyrazem).
Liczba pojedyncza:
- rodzaj męski: dobry człowiek, dobrego człowieka, dobremu człowiekowi, dobrego człowieka, dobrym człowiekiem, dobrym człowieku, dobry człowieku;
- rodzaj żeński: dobra żona, dobrej żony, dobrej żonie, dobrą żonę, dobrą żoną, dobrej żonie, dobra żono;
- rodzaj nijaki: dobre dziecko, dobrego dziecka, dobremu dziecku, dobre dziecko, dobrym dzieckiem, dobrym dziecku, dobre dziecko.
Liczba mnoga:
- rodzaj męskoosobowy: dobrzy ludzie, dobrych ludzi, dobrym ludziom, dobrych ludzi, dobrymi ludźmi, dobrych ludziach, dobrzy ludzie;
- rodzaj niemęskoosobowy: dobre dzieci, dobrych dzieci, dobrym dzieciom, dobre dzieci, dobrymi dziećmi, dobrych dzieciach, dobre dzieci.
Przymiotniki nieodmienne
Istnieje grupa przymiotników, które nie podlegają odmianie. Są to głównie wyrazy zapożyczone z innych języków lub utworzone od obcych rzeczowników. Ich forma pozostaje niezmienna, niezależnie od przypadku, liczby i rodzaju określanego rzeczownika, np.: mini sukienka, mini sukienki, mini sukience, mini sukienkę, mini sukienką, mini sukience, mini sukienko.
Do tej grupy należą jeszcze takie wyrazy, jak np.: maxi, hiper, midi, ecru, moro, bordo, khaki, bikini, top, itp.
Stopniowanie przymiotników – zasady
Stopniowanie przymiotników pozwala na wyrażanie różnego natężenia cech oraz dokonywanie porównań. Na przykład zamiast powiedzieć „To jest wysoka góra”, możemy użyć stopnia wyższego: „To najwyższa góra, jaką widziałem”. Zdecydowanie taki mechanizm wzbogaca język i czyni go bardziej obrazowym.
W języku polskim wyróżniamy trzy stopnie przymiotników:
- stopień równy – forma podstawowa przymiotnika, np. mądry człowiek, wysoki budynek, ładna sukienka;
- stopień wyższy – służy do wyrażenia większego natężenia cechy lub porównania, np. mądrzejszy uczeń, wyższy budynek, ładniejsza sukienka;
- stopień najwyższy – wskazuje na największe natężenie cechy spośród porównywanych obiektów, np. najmądrzejszy uczeń w klasie, najwyższy budynek w mieście, najładniejsza sukienka na przyjęciu.
Żeby nie było tak prosto, rozróżniamy także rodzaje stopniowania: regularne, nieregularne i opisowe.
- Stopniowanie regularne (syntetyczne proste) – stopień wyższy tworzymy dodając do tematu fleksyjnego przymiotnika końcówkę -szy lub -ejszy, np. wysoki – wyższy, ładny – ładniejszy. Z kolei stopień najwyższy tworzymy dodając przedrostek naj- do formy stopnia wyższego, np. najwyższy, najładniejszy.
- Stopniowanie nieregularne (supletywne) – przymiotniki zmieniają całkowicie formę w stopniach wyższym i najwyższym, np. dobry – lepszy – najlepszy, zły – gorszy – najgorszy.
- Stopniowanie opisowe (analityczne) – używane dla przymiotników, których nie można stopniować regularnie. Stopień wyższy tworzymy dodając przysłówek „bardziej” przed przymiotnikiem, np. „bardziej kolorowy”. Stopień najwyższy tworzymy dodając przysłówek „najbardziej” przed przymiotnikiem, np. „najbardziej kolorowy”.
Najczęstsze błędy w używaniu przymiotników (stopniowanie, pisownia)
Pisownia przymiotników w języku polskim może sprawiać trudności, a typowe błędy często wynikają z nieznajomości zasad gramatyki, interpunkcji, ortografii. Najczęściej jednak są one konsekwencją przeoczenia.
Błędy ortograficzne:
-
pisownia końcówek „-ny”, „-ni", „-ń” - czasem można się pomylić i napisać „glinany” zamiast gliniany, „plastykowy” zamiast „plastikowy”.
Błędy gramatyczne:
- niezgodność przymiotnika z rodzajem rzeczownika – np. „ładny dziewczyna” zamiast „ładna dziewczyna”;
- niezgodność liczby – np. „wysoki drzewa” zamiast „wysokie drzewa”;
- niezgodność przypadku – „dobry psa” zamiast „dobrego psa”.
Błędy w stopniowaniu:
-
niektóre przymiotniki nieregularne sprawiają kłopot podczas używania ich w stopniu wyższym – np. „dobrzejszy” zamiast „lepszy” (poprawnie), „więcej trudny” zamiast „trudniejszy” (poprawnie).
Bibliografia
- Słownik języka polskiego, PWN
- www.polszczyzna.pl, dostęp z dn. 31.05.2024
- Zintegrowana Platforma Edukacyjna Ministerstwa Edukacji Narodowej, dostęp z dn. 31.05.2024
Opublikowano: 03.06.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Mamazone.pl dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Mamazone.pl opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Magdalena Krajewska-Sochala
pedagog
Magdalena Krajewska-Sochala – żona oraz mama dwóch córek, muzyk i pedagog z wykształcenia, animatorka kultury, copywriterka, od niedawna również, po tranformacji zawodowej, rekruterka realizująca się w dziedzinie HR. Romantyczna i kreatywna osobowość, łącząca elementy z natury trudne do połączenia. Interesuje się wychowaniem bliskościowym, zdrowiem, rozwojem osobistym oraz... grą na XIX-wiecznym drewnianym flecie irlandzkim.
Komentarze i opinie (0)