Protisty – czym są, rodzaje, jakie choroby wywołują

Protisty – czym są?

Protisty to organizmy, które tworzą odrębne królestwo (jedno z pięciu obok bakterii, grzybów, roślin i zwierząt). Są bardzo zróżnicowanymi organizmami, które nie wykazują pomiędzy sobą pokrewieństwa. Do protistów zaliczamy glony i pierwotniaki.

Ze względu na ich różnorodność, trudno wyróżnić ich cechy charakterystyczne. Zdecydowana większość protistów to bardzo malutkie organizmy jednokomórkowe, których nie zobaczy się gołym okiem (np. pantofelek, okrzemki). Z drugiej strony, część protistów to organizmy wielokomórkowe o dużych rozmiarach (np. listownica – glon osiągający nawet kilkadziesiąt metrów długości).

Większość protistów żyje w wodzie.

Charakterystyka protistów

Budowa protistów może być bardzo zróżnicowana, ale ogólnie można podać kilka cech charakterystycznych dla większości z nich:

• błona komórkowa ˜– protisty posiadają błonę komórkową, która otacza ich komórkę i reguluje przepływ substancji między komórką a otoczeniem;
• jądro komórkowe (jedno lub więcej) – protisty posiadają jądro komórkowe, które zawiera DNA organizmu (materiał genetyczny), kontroluje procesy metaboliczne i reprodukcyjne komórki;
• organella komórkowe – w komórkach protistów znajdują się różne organella, takie jak mitochondria, aparat Golgiego, wakuole czy chloroplasty (u protistów przeprowadzających proces fotosyntezy), które spełniają różne funkcje komórkowe;
• cytoplazma – wewnątrz komórki protistów znajduje się cytoplazma, która zawiera różne organella i substancje potrzebne do życia komórki;
• aparaty do poruszania się – wici, rzęski czy nibynóżki (pseudopodia), które pozwalają na ruch;
• sposób rozmnażania się – protisty rozmnażają się poprzez podział komórki, procesy płciowe (np. zapłodnienie) lub fragmentację;
• sposób odżywiania – jest różnorodny, ponieważ istnieją protisty samożywne lub cudzożywne. Wyjątkiem jest euglena, która w zależności od warunków może być samożywna lub cudzożywna;
• sposób oddychania – oddychają całą powierzchnią ciała.

Budowa protistów jednokomórkowych na przykładzie pantofelka

Pantofelek jest jednokomórkowym przedstawicielem pierwotniaków, zamieszkującym płytkie sadzawki oraz kałuże. Pomimo tego, że jego ciało składa się z jednej komórki, spełnia ono wszystkie czynności życiowe, takie jak u wszystkich innych organizmów wielokomórkowych.

Budowa pantofelka wygląda następująco:

• cytoplazma – to środowisko wewnątrz pantofelka, zachodzą w nim wszystkie procesy życiowe;
• rzęski – pokrywają błonę komórkową i falują, dzięki czemu pantofelek może się poruszać;
• wgłębienie – pantofelek dzięki wgłębieniu może pobierać pokarm, którym są szczątki roślin oraz bakterie;
• wodniczki pokarmowe – są to pęcherzyki, które otaczają pobrany przez pantofelka pokarm. Są zdolne do trawienia pokarmu, a niestrawione resztki usuwają poza ciało pantofelka;
• mitochondria – znajdują się w cytoplazmie, biorą udział w uwalnianiu energii pochodzącej z substancji pokarmowych;
• wodniczki tętniące – mogą kurczyć się i rozkurczać, dzięki czemu wyrzucają płyny poza ciało pantofelka. Pomaga to w regulacji ilości wody, ale również w wydalaniu zbędnych resztek;
• małe i duże jądro komórkowe – małe jądro pozwala na rozmnażanie się pantofelka (które zachodzi głównie przez podział komórki), natomiast duże jądro komórkowe kontroluje procesy życiowe pierwotniaka.

Rodzaje protistów

Ze względu na pochodzenie, wyróżnia się trzy główne grupy protistów: protisty roślinopodobne – glony, protisty zwierzęcopodobne – pierwotniaki i protisty grzybopododne.

• Protisty roślinopodobne (np. euglena zielona, morszczyn, listownica) – to organizmy samożywne, które przeprowadzają fotosyntezę. Mogą być wielokształtne i występować w środowisku wodnym lub na lądzie.
• Protisty zwierzęcopodobne – inaczej protisty zwierzęce (np. pantofelek, ameba) – to cudzożywne organizmy, które zazwyczaj posiadają zdolność do ruchu za pomocą wici, rzęsek lub cytoplazmy. Niektóre pierwotniaki są pasożytami i mogą atakować organizmy żywe, w tym ludzi.
• Protisty grzybopodobne (np. fitoftora, śluzowiec) – są grupą organizmów jednokomórkowych lub wielokomórkowych, które przypominają grzyby. Wytwarzają owocniki podobne do tych u grzybów, ale nie przeprowadzają fotosyntezy i żywią się substancjami organicznymi.

Gatunki protistów wywołujące choroby

Niektóre z protistów są zdolne do wywoływania chorób u ludzi lub zwierząt.

• Toksoplazmoza jest chorobą wywoływaną przez pasożyta Toxoplasma gondii. Zazwyczaj przebiega bezobjawowo lub z lekkimi objawami przypominającymi grypę u zdrowych osób. Może jednak stanowić zagrożenie życia dla osób z osłabionym układem immunologicznym, w tym kobiet ciężarnych.

Objawy toksoplazmozy u osób z osłabionym układem odpornościowym mogą obejmować: gorączkę, ból głowy, zmęczenie, powiększenie węzłów chłonnych czy bóle mięśni. U kobiet w ciąży toksoplazmoza może prowadzić do ciężkich komplikacji, w tym: poronienia, wad wrodzonych u dziecka oraz problemów zdrowotnych po urodzeniu.

Ważne jest, aby unikać spożywania surowego mięsa, a także unikać kontaktu ze zwierzętami, szczególnie kotami, które mogą być nosicielami pasożyta.

• Malaria jest chorobą wywoływaną przez pasożytnicze pierwotniaki z rodzaju Plasmodium, które przenoszone są przez komary. Objawy malarii mogą obejmować: gorączkę, dreszcze, bóle mięśniowe, bóle głowy, nudności, wymioty, biegunkę. W ciężkich przypadkach malaria może prowadzić do zgonu.

Leczenie malarii zależy od jej rodzaju oraz regionu, w którym została złapana. W większości przypadków stosuje się leki przeciwmalaryczne, takie jak chlorochina.

Aby zapobiegać malarii, zaleca się stosowanie środków odstraszających owady, noszenie długich ubrań i używanie w nocy moskitier. Istnieje również dostępna szczepionka przeciwko malarii dla dzieci w niektórych regionach zagrożonych tą chorobą.

• Lamblioza (giardioza) to choroba wywoływana przez protisty z rodzaju Giardia lamblia. Objawy lambliozy mogą być różne, ale najczęstsze z nich to: biegunka, wzdęcia, skurcze brzucha, nudności, wymioty, utrata wagi czy zmęczenie. W niektórych przypadkach infekcja może przebiegać bezobjawowo.

Zarażenie może nastąpić przykładowo poprzez spożywanie skażonej wody lub żywności. W celu zdiagnozowania lambliozy, konieczne jest wykonanie testów kału lub testów krwi. Należy jednak pamiętać, że zapobieganie infekcji jest istotne, dlatego należy przestrzegać zasad higieny, szczególnie podczas podróży do krajów o niskim standardzie sanitarnym.

Podsumowanie wiadomości o protistach

Protisty są niejednorodną grupą organizmów jądrowych, których nie można zaliczyć ani do roślin, ani do zwierząt, ani do grzybów, ani do bakterii. Są wśród nich organizmy samożywne, jak i cudzożywne. Żyją w różnorodnych środowiskach – zarówno w wodzie, na lądzie, jak i w organizmach innych organizmów. Są dość mocno zróżnicowane pod względem budowy.

Protisty mogą być zarówno korzystne, jak i szkodliwe dla ludzi. Niektóre z nich są ważnymi producentami w łańcuchach pokarmowych, zapylają kwiaty i czyszczą środowisko, podczas gdy inne mogą powodować różnego rodzaju choroby, takie jak malaria czy toksoplazmoza.

Ze względu na swoją różnorodność, organizmy te są ciągle badane, żeby móc lepiej zrozumieć ich różnorodność, ewolucję i znaczenie protistów w ekosystemach.