Co to jest podmiot?
Podmiot jest to nadrzędna część zdania, która wskazuje na osobę, rzecz lub zjawisko, czyli na wykonawcę czynności, obiekt lub proces, wyrażony w orzeczeniu. Podmiot odpowiada na pytania: „kto?”, „co?”.
Rodzaje podmiotu
Wyróżnia się pięć rodzajów podmiotów: podmiot gramatyczny, podmiot logiczny, podmiot domyślny, podmiot szeregowy i podmiot towarzyszący.
Podmiot gramatyczny – wyrażony jest w mianowniku i odpowiada na pytania „kto?”, „co?”. Wyrażony jest rzeczownikiem lub zaimkiem i jest najczęstszy w zdaniu.
Przykłady:
Mama zrobiła obiad – podmiotem gramatycznym jest mama.
Pies głośno szczeka.
Drzewa kołyszą się na wietrze.
Zobaczył to tylko Łukasz.
Podmiot logiczny – wyrażony jest w rzeczownikiem lub inną odmienną częścią mowy w dopełniaczu i odpowiada na pytania „kogo?”, „czego?”. Występuje w zdaniach, w których mowa o nadmiarze, braku lub nieobecności kogoś/czegoś.
Przykłady:
Nie ma dymu bez ognia.
Zabrakło jej mleka.
Tam było mnóstwo owoców.
Podmiot domyślny – nie ma go bezpośrednio w zdaniu, ale domyślamy się go z formy orzeczenia.
Przykłady:
Wróciliśmy do domu. (my)
Przecież zaraz wrócę. (ja)
Nie gadaj! (ty)
Podmiot szeregowy – wskazuje na kilku wykonawców czynności, którzy pozostają ze sobą w stosunku współrzędnym. Wyrażony jest kilkoma rzeczownikami lub zaimkami w mianowniku, a połączony spójnikiem, zazwyczaj łącznym „i”.
Przykłady:
Kasia, Ola i Janek grali w klasy
Ser i salami są najlepszymi dodatkami.
Mama i tata byli zachwyceni.
Podmiot towarzyszący – to rodzaj podmiotu, który wskazuje na kilku wykonawców, ale zazwyczaj jeden z nich jest główny. Składa się z dwóch rzeczowników połączonych przyimkiem „z” (pierwszy jest wyrażony w mianowniku, a drugi w narzędniku) i może być określony orzeczeniem zarówno w liczbie pojedynczej – jeśli pierwszy wykonawca czynności był w czymś ważniejszy – lub w liczbie mnogiej, jeśli udział wykonawców był równorzędny. Podmiot towarzyszący jest nietypowym rodzajem podmiotu.
Przykłady:
Ojciec z synem pojechali na wakacje.
Kasia z Basią malują pokój.
Matka z dziećmi wyszła na spacer.
W języku polskim funkcjonują również zdania bezpodmiotowe, w których trudno wskazać wykonawcę czynności – nie zawierają bowiem podmiotu. Zazwyczaj mają orzeczenia, które wyrażone są formami bezosobowymi czasowników, zakończonymi na -no, -to lub wyrażeniami, takimi jak: uprasza się, zanosi się, mówi się. Dotyczą najczęściej zjawisk przyrody lub wskazują na czynności nieokreślonych osób i odczuć.
Przykłady:
Mówi się o tym człowieku.
Zanosi się na burzę.
UWAGA!
Omawiając utwory literackie, szczególnie poezję, można się spotkać z terminem „podmiot liryczny”. Jest to osoba mówiąca w utworze lirycznym. Może być w liczbie pojedynczej – wówczas mówi się „ja liryczne” lub w liczbie mnogiej, jako podmiot zbiorowy, kiedy wypowiada się w imieniu jakiejś zbiorowości, np. narodu, pokolenia. Tak pojmowany podmiot nie jest częścią mowy, a – można powiedzieć – bytem.
Jak się określa podmiot?
Podmiot w zdaniu może być wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem, najczęściej w mianowniku.
Czy osoba jest podmiotem?
Zarówno w języku polskim, jak i w ujęciu filozoficznym czy prawnym, osoba może być podmiotem. W języku polskim podmiot wskazuje na wykonawcę czynności, którym może być osoba, np. Tata ugotował obiad, Nauczyciel zrobił sprawdzian, Kasia z Basią jeżdżą na rolkach. Jak zostało wspomniane, osoba mówiąca w wierszu również jest podmiotem (lirycznym).
Nie jest to jednak regułą – podmiotem może być również rzecz lub zwierzę, np. Szklanka stoi na stole, pies szczeka za płotem. Dotyczy to również poezji.
Z kolei w filozoficznym ujęciu, podmiotem jest ten, który poznaje, w przeciwieństwie do tego, co jest poznawane (przedmiotu), zaś w świetle prawa – osoba fizyczna lub prawna mogąca mieć prawa i obowiązki.
Jak znaleźć podmiot w zdaniu? Jak wygląda podmiot?
Aby znaleźć podmiot w zdaniu, najpierw należy wskaza część zdania, jaką jest orzeczenie, wskazujące na czynność. Następnie należy zadać pytanie o to, kto tę czynność wykonuje.
Dla przykładu:
Ania gotuje obiad.
Orzeczenie: Co robi? Co się z nim dzieje? – gotuje
Podmiotem będzie ten, kto wykonuje czynność z orzeczenia, czyli ten, KTO gotuje. Podmiotem jest więc Ania.
Najczęściej w zdaniu pojawia się podmiot gramatyczny – można powiedzieć, że jest to najbardziej podstawowy rodzaj podmiotu. Warto jednak znać wszystkie rodzaje i umieć wskazać je w zdaniu.
