Orzeczenie – czym jest, jak je znaleźć w zdaniu, rodzaje i przykłady orzeczeń

Co to jest orzeczenie?

Orzeczenie jest częścią zdania, którą wyraża się czasownikiem w formie osobowej. Orzeczenie pozwala określić czynność, stan lub proces, któremu podlega podmiot, słowem – orzeka o tym, co dzieje się z podmiotem, będącym wykonawcą jakiejś czynności wyrażonej czasownikiem.

Orzeczenie odpowiada na pytania co robi? Co się z nim dzieje? W jakim stanie się znajduje?

Orzeczenie najczęściej łączy się z podmiotem i wspólnie z nim tworzy podstawową grupę składniową, którą nazywa się związkiem głównym. Wokół tych części zdania gromadzą się inne części zdania – dopełnienia, okoliczniki i przydawki – będące ich rozbudowanymi określeniami i tworzące poboczne związki składniowe. Te, które są zgromadzone wokół orzeczenia i pozwalające je dookreślić, nazywa się grupą orzeczenia. Analogicznie można określić grupę podmiotu.

Jakie są rodzaje orzeczeń?

Wyróżnia się trzy rodzaje orzeczeń:

• Orzeczenie czasownikowe (proste) – wyrażone czasownikiem w formie osobowej lub nieosobowej. Jest to najbardziej podstawowa i najczęściej stosowana forma orzeczenia.

Przykłady:

Wczoraj widzieliśmy ciekawy film.

Kot podrapał się za uchem.

Kasia nie poszła do szkoły.

Właśnie rozdano nagrody.

• Orzeczenie imienne – składa się z dwóch części: łącznika, będącego osobową formą czasownika być, stać się, zostać i orzecznika wyrażonego częścią mowy inną niż czasownik, np. przez rzeczownik w narzędniku, przymiotnik, liczebnik, imiesłów przymiotnikowy, przysłówek, zaimek.

Przykłady:

Mój tata jest ważnym urzędnikiem.

Kiedyś będę lekarzem.

Ona staje się denerwująca.

• Orzeczenie modalne (złożone) – jest to rzadziej stosowana forma orzeczenia, która wyraża stosunek osoby wyrażającej się do wypowiedzi lub czynności, która jest wykonywana lub zostanie wykonana w przyszłości. Orzeczenie modalne tworzy się za pomocą czasowników typu móc, chcieć, potrafić pragnąć lub z pomocą czasowników nieosobowych, np. należy, wypada, godzi się oraz z wykorzystaniem wyrazów nieodmiennych, takich jak można, trzeba. Orzeczenie modalne wymusza obecność innego czasownika w bezokoliczniku.

Przykłady:

Kasia powinna wrócić ze szkoły o piątek.

Jutro mogę podpisać ten dokument.

Trzeba z tym skończyć.

Warto wiedzieć!

Orzeczenie sprawia, że wypowiedź ma sens i jest w pełni zrozumiała dla odbiorcy. Jednak w języku polskim istnieją również logiczne konstrukcje, które nie zawierają czasownika, np. Koniec ferii, Hej, kochanie!, Tylko spokojnie. Wypowiedzi, które nie zawierają orzeczenia, nazywane są równoważnikami zdania. Dodając do nich czasownik w formie osobowej, można je bez problemu przekształcić w zdanie, np. Nastał koniec ferii, Hej, przyszłaś kochanie!, Tylko mów spokojnie.

Jak znaleźć orzeczenie w zdaniu?

Aby wskazać orzeczenie w zdaniu, należy znaleźć wyraz, który określa czynność lub stan, a więc czasownik. Jeśli znajduje się w formie osobowej – pełni funkcję orzeczenia.

Warto wiedzieć!

Zdanie może zawierać więcej niż jedno orzeczenie.

W przypadku, jeśli w zdaniu znajduje się tylko jedno orzeczenie – jest to zdanie pojedyncze.

Zdanie z dwoma orzeczeniami jest zdaniem złożonym, a zdanie z trzema lub większą ilością orzeczeń to zdanie wielokrotnie złożone.