Język polski jest niezwykle ciekawym tworem. Nawet kiedy wydaje się, że doskonale się go zna – potrafi czymś zaskoczyć. Bo przecież zdanie nie jest tylko zlepkiem wyrazów, a słowo – literek. Każde pełni swoją funkcję, każde jest częścią całości. A znajomość części mowy i części zdania to podstawa dla każdego ucznia! W tym wpisie omówimy część zdania, jaką jest dopełnienie. Jakie są rodzaje dopełnienia, jaką funkcję pełni dopełnienie w zdaniu, na jakie pytania odpowiada i co należy o nim wiedzieć?
Dopełnienie – czym jest, rodzaje, funkcje, przykłady
Spis treści
Co to jest dopełnienie i jaką pełni funkcję w zdaniu? Przykłady dopełnień
Dopełnienie jest częścią zdania, która określa czasownik, pełniący w zdaniu rolę orzeczenia i stanowi jego uzupełnienie. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (przypadków, które wyrażają inną niż podmiot funkcję w zdaniu), czyli wszystkich poza mianownikiem i wołaczem. Dopełnienie należy więc do grupy orzeczenia.
Dopełnienie wraz z orzeczeniem tworzy związek rządu. Orzeczenie jest ważniejsze i rządzi przypadkiem dopełnienia. Najczęściej dopełnienie jest wyrażane za pomocą rzeczownika w przypadku zależnym od orzeczenia.
Przykłady dopełnień:
- Czytam książkę (kogo? co? – dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w bierniku, ponieważ orzeczenie wymusza formę biernika).
- Kasia zapomniała zadania (kogo? czego? – dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w dopełniaczu).
- Jaś przygląda się ptakom (komu? czemu? – dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w celowniku).
W luźnej interpretacji można powiedzieć, że dopełnienie jest odwrotnością niedopowiedzenia, które wprawdzie nie jest częścią zdania czy mowy, a faktem, ale jednak powstaje w wyniku niedopełnionej wypowiedzi. Dzięki dopełnieniu nikt nie musi dopytywać, zastanawiać się, czy dopowiadać sobie reszty. Dopełnienie, jak jego nazwa wskazuje, dopełnia zdanie.
Rodzaje dopełnień
Wyróżnia się dwa rodzaje dopełnienia: dopełnienie bliższe i dopełnienie dalsze.
Dopełnienie bliższe – zazwyczaj występuje w bierniku i można je przemianować na podmiot. Dopełnienie bliższe określa orzeczenie, które jest wyrażone w czasownikach przechodnich. Czasowniki przechodnie to takie, które mogą mieć zarówno stronę czynną, jak i bierną, np. śpiewa – jest śpiewany.
Przykład: Olek robi zadanie. / Zadanie jest robione przez Olka.
Strona czynna czasownika – robi, strona bierna – jest robione. Dopełnienie bliższe w formie biernika – zadanie, określające czasownik w stronie czynnej (robi), przyjmuje w drugim zdaniu rolę podmiotu i stronę bierną – Zadanie jest robione przez Olka – w takiej formie Olek zaczyna pełnić rolę dopełnienia bliższego.
Dopełnienie dalsze – występuje w formie dowolnego przypadka i nie daje się przemianować na podmiot.
Przykład: Olek opowiada o wycieczce – miejscownik (wycieczce) wyrażony w dopełnieniu dalszym nijak nie daje się przerobić na podmiot.
Co ciekawe, można zbudować poprawne zdanie bez dopełnienia, np.: Jem i piję, Jutro wyjeżdżamy. Naturalne jednak jest to, że od razu pojawiają się pytania: co jesz? co pijesz? gdzie jedziesz? Dopełnienie służy pogłębianiu informacji, zaspokajaniu ciekawości, doprecyzowaniu wypowiedzi, by była ona pełniejsza i bogatsza w wiadomości dla odbiorcy.
Na jakie pytania odpowiada dopełnienie?
Dopełnienie odpowiada na pytania wszystkich przypadków, poza mianownikiem i wołaczem. Może mieć więc formę: dopełniacza, celownika, biernika, nadrzędnika i miejscownika. Jak to wygląda w praktyce?
- Dopełniacz: kogo? czego? Dopełnienie w dopełniaczu, np. Nie widział ślimaka. Słuchał księdza.
- Celownik: komu? czemu? Dopełnienie w celowniku, np. Jan przyglądał się pieskowi.
- Biernik: kogo? co? Dopełnienie w bierniku, np. Jem śniadanie. Obserwuję wypadek.
- Narzędnik: z kim? z czym? Dopełnienie w nadrzędniku, np. Idę z mamą. Pozdrawiam ciocię.
- Miejscownik: o kim? o czym? Dopełnienie w miejscowniku, np. Krzyś opowiada o książce.
Doskonale widać, jak istotną część zdania stanowi dopełnienie i jak ważną rolę pełni w zdaniu. Bez niego znaczna większość wypowiedzi byłaby po prostu lakoniczna i nie do końca zrozumiała dla odbiorcy. Na przykład, gdyby zdanie brzmiało Antek opowiada, tak naprawdę nie mówiłoby o niczym, ponieważ sama czynność, jaką jest opowiadanie, niczego nie mówi. Sens powstaje wtedy, gdy odbiorca zdania dowie się, co opowiada, o kim, o czym? Dodanie dopełnienia sprawia, że odbiorca może się zainteresować lub nie – wzbudzi w nim reakcję.
Tak naprawdę wiedza o tym, na jakie pytania odpowiada dopełnienie, jest kluczowa – to właśnie dzięki niej bez problemu wskaże się poprawną część zdania.
Jak rozpoznać dopełnienie w zdaniu?
Wiadomo już, czym może być wyrażone dopełnienie w zdaniu – najczęściej dopełnienie wyrażone jest za pomocą rzeczownika w przypadku zależnym. Jak zostało wspomniane, aby rozpoznać je w zdaniu, wystarczy podstawić odpowiednie pytanie od orzeczenia. Dopełnienie będzie tym, co na nie odpowiada.
Poza rzeczownikiem, także inne części mowy mogą pełnić funkcję dopełnienia:
- Zaimek rzeczowny, np: Zaufałem (komu? czemu?) jej.
- Wyrażenie przyimkowe: Rozmawiam (z kim? z czym?) z sąsiadem;
- Liczebnik w znaczeniu rzeczownika, np.: Wypij (kogo? co?) drugiego!
- Przymiotnik w znaczeniu rzeczownika, np.: Wybraliśmy (kogo? co?) najsilniejszych.
- Bezokolicznika w znaczeniu rzeczownika, np. On nie znosi (kogo? czego?) czytać.
Wiedza o tym, czym jest dopełnienie, jakie są jego rodzaje, jak rozpoznać dopełnienie oraz na jakie pytania odpowiada i jaką funkcję pełni w zdaniu, z pewnością przydadzą się każdemu uczniowi. Znajomość części mowy i części zdania to absolutna podstawa, a – jak widać – rozpoznanie dopełnienia wcale nie jest takie trudne!
Bibliografia
- A. Indebska, Tajniki dopełnienia, czyli co to jest dopełnienie i jaką funkcję pełni w zdaniu, [online:] https://polszczyzna.pl/dopelnienie-co-to-jest-funkcje-przyklady-definicja-rodzaje/
- https://aniakubica.com/skladnia/dopelnienie/
- http://grzegorz.jagodzinski.prv.pl/gram/pl/skladnia10.html
Opublikowano: 08.04.2024;
Oceń:
0.0
Roksana Krysa
dziennikarka
Magister filologii polskiej ze specjalizacją z komunikacji społecznej i krytyki literackiej. Jest copywriterem z wieloletnim doświadczeniem, ze szczególnym zamiłowaniem do tematyki parentingowej, którą realizuje w oparciu o samodzielnie zdobywaną wiedzę i własne doświadczenia. Szczególnie bliskie są jej założenia pedagogiczne Korczaka, Montessorii i Freineta oraz idea rodzicielstwa bliskości.
Komentarze i opinie (0)