Choć mitologia starożytnego Egiptu rozwijała się przed trzy tysiące lat istnienia niezwykłej cywilizacji, mity egipskie nie każdemu są znane. A tymczasem starożytny Egipt ma wspaniałą mitologię, którą warto znać. Jakich czczono bogów w starożytnym Egipcie? Kim byli, jak byli przedstawiani i jakie pełnili funkcje?
Bogowie egipscy – imiona, funkcje i atrybuty bogów starożytnego Egiptu
Spis treści
Egipscy bogowie – jak powstała mitologia egipska?
Mitologia egipska, która powstała w IV w.p.n.e, jest zbiorem mitów, dzięki której łatwiej można określić funkcję bogów oraz ich wpływ na ludzkie postawy. Poprzedziła pojawienie się w Egipcie dwóch religii – chrześcijaństwa i islamu. Wówczas, na terenie obecnej doliny i delty Nilu zaczęły rozwijać się pierwsze państwa, z których ostatecznie powstały dwa królestwa – Egiptu Dolnego (Delty) i Egiptu Górnego (Doliny), które połączyły się w jedno państwo. Powstała więc konieczność połączenia dwóch systemów wierzeń. Niektóre lokalne bóstwa zyskały przewagę nad innymi, powstawały panteony i hierarchie. To właśnie w mitologii egipskiej przedstawia się role poszczególnych bóstw, ich przewagę, miejsca kultu oraz zasługi.
Jakich bogów mieli Egipcjanie?
Mitologię egipską cechuje politeizm i zoomorfizm. Oznacza to wiarę w wielobóstwo oraz przedstawianie bóstw pod postacią zwierzęcą.
Starożytni Egipcjanie czcili niemal 2000 bogów. Uważali oni, że bóstwa sprawują kontrolę nad różnymi aspektami ludzkiego życia i odpowiadają za pomyślność lub jej brak. Bogowie egipscy byli przedstawiani w różnych formach. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że ich bogowie mogą być również zaklęci w rzeczach, dlatego przedmiotami kultu były dla nich posągi czy amulety z wizerunkami bóstw. Bogom budowano także świątynie – każdy bóg miał własny ośrodek kultu – a poprzez składanie ofiar starano się wkupywać w ich łaski.
W wierzeniach mieszkańców starożytnego Egiptu silnie zakorzeniona była myśl, że władza pochodzi właśnie od bogów, a ludzki los jest z nią związany. Egipcjanie wierzyli, że ich zachowanie może mieć wpływ na postawę bóstw wobec nich.
W wierzeniach egipskich ludzka dusza istniała również po śmierci, dlatego balsamowano i mumifikowano ciała w celu zachowania tożsamości, co pomagało w wiecznym trwaniu i przejściu do świata pośmiertnego.
Powstanie świata i pierwsi bogowie w mitologii egipskiej
Według mitologii starożytnego Egiptu istnienie świata rozpoczyna się od wielkiego praoceanu (Nun), a pierwszym bogiem, który z niego powstał, był Ra (Re). Ów władca bogów zaczął z chaosu tworzyć ład i budować świat. Powołał do życia pierwszą parę bóstw: boginię wilgoci Tefnut oraz boga powietrza Szu. Z ich związku narodził się Geb, który był bogiem ziemi oraz bogini nieba Nut, którzy mieli czworo dzieci:
- Izydę – bogini płodności;
- Seta – bóg burz, pustyń, ciemności i chaosu;
- Ozyrysa – bóg śmierci i odrodzonego życia;
- Neftydę – poślubiła Ozyrysa i stała się boginią śmierci.
Alternatywna wersja mitologii egipskiej mówi, że pierwszym bogiem był Atum, powstały z pagórka, utożsamiany z Ra i nazywany Ra-Atum.
Świat stworzony przez bogów był sprawiedliwy i dobry, jednak panował w nim chaos. Bogowie dążyli do tego, by zapanowała równowaga między spokojem a chaosem. Rządzili, dzieląc między sobą władzę. Na czele boskiego panteonu stał Ozyrys, jednak został on zabity przez brata – Seta. Z pomocą Anubisa – który był synem Ozyrysa i Neftydy – wskrzesiła go Izyda. Ze związku Izydy i Anubisa narodził się Horus, który, jako dorosły, zaczął domagać się władzy. Podzielono więc panowanie nad światem na trzech bogów – Ra był władcą nieba, Horus ziemi, a Ozyrys podziemi.
Jacy byli najważniejsi bogowie egipscy?
Choć w mitologii egipskiej system wierzeń był bogaty i złożony, wśród bogów egipskich najsłynniejsza jest dziewiątka bogów:
- Ra – bóg stwórca świata, zwany głównym bogiem i bogiem słońca. Przedstawiano go jako pół człowieka z głową sokoła, noszącego koronę z dyskiem słonecznym otoczonym kobrą Uraeus, która symbolizowała władzę. Bóg Re był najważniejszym bogiem egipskim;
- Anubis – bóg zmarłych. Kojarzony z mumifikacją i życiem pozagrobowym, przedstawiany jako człowiek z głową szakala lub szakal (Anubis w tłumaczeniu z greckiego oznacza człowieka z głową szakala). Uznawany za obrońcę grobowców i opiekuna zmarłych. Anubis był odpowiedzialny za decyzje o tym, kto był godny wejść w życie pozagrobowe;
- Ozyrys – bóg płodności i życia pozagrobowego. Przedstawiany jest jako mumia z zieloną skórą, co ma symbolizować odrodzenie i odnowę. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że dobre życie zapewni im specjalne względy u Ozyrysa i pomyślność po śmierci. Jego kult uznawano w całym Egipcie.
- Horus – bóg nieba i opiekun monarchii egipskiej. Był to najstarszy bóg państwowy, utożsamiany z instytucją władzy królewskiej. Panujący faraon przybierał jego imię. Bóg Horus przedstawiany był pod postacią sokoła lub człowieka z głową sokoła, nad którą widać tarczę słoneczną.
- Izyda – bogini szczęścia i obrończyni zmarłych, bogini płodności i patronka natury. Łączy się ją również z macierzyństwem, pięknem i miłością. Przedstawiano ją jako kobietę z krowimi rogami i dyskiem słonecznym na głowie. Znana również jako Isis, uważana była za boginię strzegącą przed chorobami i złymi duchami. Jej kult dotarł także poza Egipt. Sumerowie i Babilończycy czcili ją jako boginię Isztar (w mitologii greckiej jej odpowiednikiem jest Demeter);
- Amun (Amon) – Bóg powietrza, wiatru i urodzaju, niewidzialny bóg. Często określany mianem króla bogów. Patron całego królestwa Egiptu. Uznawany był za stwórcę wszystkich rzeczy, przedstawiany z głową barana lub jako mężczyzna z koroną z dwóch pióropuszy;
- Set – bóg przemocy i chaosu. Najczęściej kojarzony z kolorem czerwonym, symbolizującym zniszczenie. Przedstawiany był jako bóstwo z głową mitycznego zwierzęcia o długim pysku i kanciastych uszach. Zabił Ozyrysa i próbował przejąć tron Egiptu;
- Thoth – bóg mądrości, wiedzy i pisma, a także bóg księżyca i świętych tekstów. Uznawany za mediatora między bogami, często rozstrzygał między nimi spory. Przedstawiano go jako człowieka z głową ibisa i uważano za patrona skrybów oraz wynalazcę hieroglifów;
- Maat – bogini prawdy, porządku, sprawiedliwości i harmonii. Przedstawiano ją jako postać siedzącą, z piórem strusim na głowie.
Jakich jeszcze bogów egipskich warto znać?
- Ptah – memficki bóg sztuki i rzemiosła. Przedstawiany pod postacią człowieka z ogoloną głową i laską w ręku. Bóg Ptah był patronem rzemieślników, często trzymał także młot lub inne narzędzia. Był nadrzędnym bogiem, stojącym na czele Wielkiej Trójki Bogów Egipskich;
- Nut – bogini nieba. Przedstawiana jako naga kobieta z ciałem pokrytym gwiazdami, która stoi na rękach i nogach, wyginając się w łuk i tworząc sklepienie niebieskie;
- Tefnut – bogini wilgoci i ciemnych otchłani podziemnych. Przedstawiana jako kobieta z głową lwicy lub lwica;
- Sobek – opiekun podmokłych terenów, obfitujących w wodę. Przedstawiany jako mężczyzna z głową krokodyla;
- Bes – bóg urodzin, małżeństwa, tańców i wesołości. Przedstawiany jako karzeł o twarzy przypominającej maskę;
- Bastet – bogini miłości, przedstawiana jako kot lub kobieta z głową kota.
Warto wiedzieć, że w systemie wierzeń starożytnych Egipcjan wyobrażenia egipskich bogów ulegały zmianom w zależności od sytuacji politycznej w państwie, dominującej grupy społecznej i przywódcy. Mitologia egipska jest zawiła i pełna – można powiedzieć – niespodzianek, ale zdecydowanie warto ją poznać, a nawet skonfrontować z bardziej słynnymi mitologiami, np. mitologią grecką, by przekonać się, jak wiele je łączy!
Bibliografia
- Wach-Brzezińska A., Mity starożytnych Egipcjan, Astrum Wydawnictwo Lech Tkaczyk, 2006;
- Hart G., The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses, Taylor & Francis, 2005;
- Egyptian Gods & Goddesses, Britannica Educational Publishing, 2013.
Opublikowano: 12.05.2023;
Oceń:
3.8
Roksana Krysa
dziennikarka
Magister filologii polskiej ze specjalizacją z komunikacji społecznej i krytyki literackiej. Jest copywriterem z wieloletnim doświadczeniem, ze szczególnym zamiłowaniem do tematyki parentingowej, którą realizuje w oparciu o samodzielnie zdobywaną wiedzę i własne doświadczenia. Szczególnie bliskie są jej założenia pedagogiczne Korczaka, Montessorii i Freineta oraz idea rodzicielstwa bliskości.
Komentarze i opinie (0)