Porozumienie bez przemocy – co to jest i jak działa?

Problemy w komunikacji z dzieckiem – przyczyny

Często komunikację kojarzymy ze słowami. Wydaje się, że wystarczy ich użyć, by rozpocząć rozmowę i żeby wszystko było jasne. Nie jest to jednak takie proste, ponieważ często pojawia się niezrozumienie oraz powstają problemy z komunikacją. Bo komunikacja to nie tylko mówienie. To przekaz pewnej informacji, ale też zdolność do odbioru i rozumienia tego przekazu.

Do przyczyn problemów w komunikacji z dzieckiem zaliczamy:

• brak dobrych wzorców w rodzinie,
• złe nawyki wyniesione z domu,
• brak empatii,
• pośpiech,
• nerwowość,
• zmęczenie, niewyspanie,
• wewnętrzne przekonanie, że wie się lepiej,
• nadmierną koncentracją na sobie,
• nieumiejętność interpretowania mowy ciała,
• dominujący charakter,
• brak zaangażowania,
• niesłuchanie dziecka,
• nadmierne interpretowanie wypowiedzi,
• silne emocje,
• brak szacunku, lekceważenie dziecka,
• przedmiotowe traktowanie dziecka,
• surowość i nadmierne wymagania,
• niedostosowanie poziomu rozmowy do wieku dziecka,
• brak akceptacji,
• nadmierne krytykowanie i ocenianie,
• zawstydzanie i ośmieszanie,
• nadmierną kontrolę i pouczanie,
• bagatelizowanie tematu,
• blokady wewnętrzne,
• nieumiejętność mówienia o własnych potrzebach i emocjach,
• negatywne nastawienie,
• chorobę rodzica lub dziecka,
• zaburzenia rozwojowe u dziecka,
• brak wiedzy na temat dobrej komunikacji.

Jak objawiają się problemy w komunikacji z dzieckiem?

Nieprawidłowa komunikacja bardzo często prowadzi do nieporozumień i konfliktów. Rodzic podnosi głos lub krzyczy, dziecko wpada w histerię lub rzuca się na ziemię. Uderza rodzica, niszczy zabawki, zaczyna robić rodzicom na złość, by wyładować swoją frustrację i zwrócić na siebie uwagę. Wyżywa się na rówieśnikach lub młodszym rodzeństwie. W przypadku nastolatków dochodzi czasem wręcz do wojny i używania wulgaryzmów. W skrajnych przypadkach pojawia się przemoc słowna i fizyczna.

Negatywne skutki problemów z komunikacją

Zła komunikacja niesie za sobą u dzieci negatywne skutki:

• niskie poczucie własnej wartości,
• brak zaufania do dorosłych,
• zamykanie się w sobie,
• unikanie kontaktów z dorosłymi,
• niechęć do mówienia o swoich potrzebach i wyrażania własnego zdania,
• problemy w komunikacji z rówieśnikami oraz nauczycielami w przedszkolu i szkole,
• moczenie nocne,
• nadmierną nerwowość i frustrację,
• problemy z nauką,
• objawy somatyczne, bóle brzucha i głowy,
• ucieczki z domu w przypadku nastolatków.

Porozumienie bez przemocy (NVC) – co to jest?

Porozumienie bez przemocy (NVC – nonviolent communication, porozumienie współczujące, w skrócie po polsku PBP) nazywane jest również empatyczną komunikacją lub językiem serca. Jest to sposób porozumiewania się opracowany w latach 60. przez Marshalla B. Rosenberga, skupiający uwagę na uczuciach i potrzebach rozmówców oraz budujący kontakt oparty nie na konflikcie, ale na zrozumieniu i szacunku. Kluczowe jest tworzenie w rozmowie przestrzeni, gdzie obie strony czują się usłyszane i uwzględniane. NVC wspiera mówienie o ważnych dla nas rzeczach, by utrzymać bliskość i szczerość w relacjach, przez co przyczynia się do poprawy jakości życia.

Zasady PBP Marshall zawarł w swojej książce. Jej nowe wydanie „Porozumienia bez przemocy: o języku życia”, jak wynika z opisu wydawcy, „wzbogacone zostało o obszerny rozdział na temat mediacji w duchu PBP – zupełnie niepodobnych do klasycznych mediacji, z którymi ktokolwiek z nas miał szansę się zetknąć. Punktem wyjścia w procesie opisywanym przez Rosenberga jest, jak i w całej jego metodzie, kontakt międzyludzki na poziomie serca, bez którego mediacje nie mogą się w ogóle rozpocząć. Inny jest też cel: Rosenberg jako mediator nie dąży do kompromisu, lecz – uwaga! – do tego, by każda ze stron zakończyła konflikt w pełni usatysfakcjonowana. Brzmi niewiarygodnie, lecz, jak udowadnia autor na licznych przykładach ze swojej pracy, jest to możliwe”.

Na czym polega porozumienie bez przemocy?

NVC daje konkretne narzędzia, które możemy zastosować dla lepszej komunikacji. Wskazuje, że istnieją 4 czynniki, dzięki którym nasze porozumienie, również z dzieckiem, będzie łatwiejsze do osiągnięcia. Oto one:

• Obserwacja – chodzi o to, by widzieć rzeczy takimi, jakie one są, a nie takimi, na jakie wyglądają, bez wydawania osądu. By patrzeć w sposób, w jaki zarejestrowałaby to kamera. Nie będzie faktem określenie „głupia dziewczynka”, bo kamera nie widzi tego, że ona jest głupia. Kamera widzi: „siedzi na krześle i ma otwartą buzię”. Ocena, interpretacja, analiza słów czy działań człowieka blokują komunikację.

• Uczucia – często nie mamy odwagi o nich mówić. Używamy zwrotów: „zawsze”, „nigdy”, „wszyscy”, „każdy”, itp. Zamiast tego podkreślajmy, że mówimy o czymś „moim zdaniem” i „według mnie”. Nie obwiniajmy innych za to, jak się czujemy i jak odbieramy czyjeś zachowania. Tylko my ponosimy odpowiedzialność za własne uczucia. Mówiąc dziecku, że jest głupie, obwiniamy je za to, że czujemy się zdenerwowani.

• Potrzeby – każdy człowiek na świecie ma potrzeby. Warto sobie uświadomić, które z nich są dla nas najważniejsze, czego nam brakuje i działać, tak by pomagać w ich spełnieniu. Frustracja, rozdrażnienie, popadanie w konflikty – to efekty niezaspokajania naszych potrzeb. Według porozumienia bez przemocy każda niespełniona potrzeba skutkuje złym samopoczuciem.
  

• Prośby – często boimy się wyrazić je wprost, więc wolimy rzucać półsłówka, czekać, aż ktoś się domyśli. Z drugiej strony, nierzadko nadajemy prośbie ton kategoryczny, przez co brzmi ona bardziej jak polecenie. Tymczasem, jak w NVC, najlepiej powiedzieć wprost, co chcielibyśmy uzyskać, jednak w uprzejmy i życzliwy sposób. „Pościel to łóżko natychmiast!” brzmi przecież gorzej, niż „Synku, proszę cię o posłanie łóżka”.

Przykłady zastosowania NVC

Oto kilka przykładów komunikacji zamkniętej, niesłużącej porozumieniu oraz tej, którą stosuje NVC.

1. Komunikacja zamknięta: „Znowu nie posprzątałeś w pokoju. Ciągle tylko bałagan i bałagan. Kiedy Ty wreszcie się ogarniesz i zaczniesz sprzątać ?!”. NVC: „Kiedy widzę bałagan w pokoju, jest mi przykro. Potrzebuję współpracy w pracach domowych. Czy możesz posprzątać w pokoju, zanim pójdziesz spać?”.
2. Komunikacja zamknięta: „Czy musisz ciągle skakać po tej kanapie? Nie możesz się zająć czymś bardziej pożytecznym?”. NVC: „Nie lubię, kiedy skaczesz po kanapie, bo martwię się, że spadniesz. Czy możesz poskakać na materacu?”.
3. Komunikacja zamknięta: „Zabierz ten rysunek, nie widzisz, że się śpieszę. Przez ciebie jak zawsze się spóźnimy. Pośpiesz się”. NVC: „Rysunek, który dzisiaj rano dostałam od Ciebie, bardzo mnie ucieszył, bo fajnie jest wiedzieć, że jestem dla Ciebie ważna”.
4. Komunikacja zamknięta: „Nie płacz, nie histeryzuj. Późno już, muszę tak szybko jechać, żebyś zdążyła na zajęcia”. NVC: „Czy jesteś zdenerwowana, bo nie czujesz się bezpiecznie, gdy przekraczam prędkość, jadąc po mieście?”.

Czy porozumienie bez przemocy działa?

Komunikacja oparta na szacunku i słuchaniu drugiej osoby naprawdę działa. Wzajemne zrozumienie rodzi mniej konfliktów, uspokaja emocje, sprawia, że dziecko czuje się ważne i wysłuchane, ma wyższe poczucie własnej wartości, lepiej radzi sobie w życiu. Jest świadome swoich uczuć i potrzeb, rodzi się w nim empatia i szacunek dla różnorodności.

Przy dobrej komunikacji pojawia się przestrzeń do rozmowy, do nazwania uczuć i potrzeb. Kiedy już wiadomo, o co chodzi, napięcie mija i nagle każdy ma po kilka pomysłów, co można zrobić. Ważne jest, żeby w tym momencie nie narzucać swojego rozwiązania, a pozwolić kombinować dziecku. Ono wie najlepiej, co zrobić, żeby jego potrzeba została zaspokojona. Komunikacja w duchu NVC buduje bliskość, zrozumienie, szacunek i zaufanie między dzieckiem a rodzicem.