Co to są meningokoki?
Meningokoki to dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, bakterie z rodzaju Neisseria meningitidis, wywołujące posocznicę meningokokową oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Choroba najczęściej występuje u małych dzieci do ok. 4. roku życia oraz wśród nastolatków.
Bakteria posiada kilkanaście serotypów, najważniejsze, odpowiedzialne za większość zakażeń na świecie to serotypy A, B, C, Y i W135. W Polsce prawie wszystkie zakażenia wywoływane są przez serotyp B i C meningokoka (serotyp B odpowiada za 70 proc. zakażeń).
Choroba jest zakaźna. Jak można się zarazić meningokokami? Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową (w wyniku mówienia, kaszlu) oraz przez kontakt z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej chorego. Często występuje bezobjawowe nosicielstwo Neisseria meningitidis, a zarazić można się nie tylko od osoby chorej, ale także od nosiciela.
Meningokoki – jakie choroby wywołują?
Groźne choroby, które może wywołać Neisseria meningitidis to meningokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz sepsa meningokokowa (uszkodzenie narządów związane z obecnością bakterii we krwi). Obie choroby mogą występować łącznie, wtedy określane są, jako inwazyjna choroba meningokokowa.
Zakażenie meningokokami może prowadzić też do rozwoju zapalenia stawów, serca i dróg oddechowych. W inwazyjnej chorobie meningokokowej śmiertelność przekracza 10 proc. – co dziesiąte chore dziecko umiera. U 1/5 pacjentów dochodzi do rozwoju nieodwracalnych powikłań – utraty słuchu, opóźnienia rozwoju.
Jakie szczepionki na meningokoki są stosowane?
Podstawowa metodą zapobiegania zakażeniu jest stosowanie szczepień ochronnych. Szczepionka przeciw meningokokom wchodzi w skład szczepień zalecanych, czyli wykonywanych odpłatnie, nierefundowanych przez państwo. Zakupić ją można w aptece lub punkcie szczepień.
Szczepionka na meningokoki zawiera oczyszczone antygeny polisacharydowe błony komórkowej lub kombinacje białek bakterii. Szczepionki skoniugowane to takie, w których antygeny polisacharydowe połączone są z białkiem nośnikowym, zapewniającym silniejszą odpowiedź immunologiczną. Szczepionki nieskoniugowane, zawierające same antygeny polisacharydowe nie wzbudzają odporności u dzieci poniżej 2. roku życia. Dlatego u tych dzieci zaleca się stosowanie szczepionek skoniugowanych.
Szczepionka na meningokoki B zawiera kombinację białek bakterii i może być stosowana już od 2. miesiąca życia dziecka.
Rodzaje szczepionek przeciwko meningokokom w Polsce:
- skoniugowana szczepionka przeciw meningokokom C – od ukończenia 2 miesiąca życia,
- złożona szczepionka przeciw meningokokom B – od ukończenia 2 miesiąca życia,
- skoniugowana szczepionka przeciw meningokokom A, C, W-135, Y – od 12 lub 24 miesiąca życia,
- nieskoniugowana szczepionka przeciw meningokokom A i C – od ukończenia 2 roku życia i dla dorosłych
Konkretną liczbę dawek i schemat szczepienia wskazuje producent szczepionki.
Kogo i kiedy szczepić na meningokoki?
Szczepienie przeciw meningokokom można wykonać właściwie u wszystkich, zarówno dzieci od 2. miesiąca życia, młodzież jak i dorosłych. Szczepienie przeciwko meningokokom szczególnie zalecane jest małym dzieciom oraz młodzieży, gdyż w tej grupie choroba występuje najczęściej. Ze względu na to, że największa zapadalność, dotyczy dzieci w pierwszym roku życia, nie należy zwlekać z jego rozpoczęciem.
Najlepszą ochronę daje zaszczepienie dziecka przeciw wszystkim serotypom meningokoków. W związku z tym, że skojarzona szczepionka na meningokoki B i C nie jest dostępna, konieczne jest zastosowanie dwóch szczepionek.
Szczepienie na meningokoki u dorosłych jest szczególnie zalecane m. in. osobom przebywającym w internatach, domach studenckich koszarach i innych zbiorowiskach, osobom z upośledzoną odpornością, nowotworami złośliwymi czy przewlekłą chorobą wątroby lub nerek. Szczepionka przeciw meningokokom A, C, W-135, Y jest szczególnie wskazana dla osób które podróżują po świecie, za względu na większe ryzyko zarażenia tymi serotypami.
Jaka jest skuteczność szczepienia przeciw meningokokom?
Szczepionki przeciwko meningokokom u większości dzieci powodują wytworzenie odporności. U dzieci zaszczepionych przed 1. rokiem życia, konieczne jest powtórzenie szczepienia w 2. roku życia. Przyjmuje się, że u dzieci starszych oraz dorosłych odporność po szczepieniu utrzymuje się dłużej.
Skoniugowane szczepionki polisacharydowe przeciwko meningokokom grupy C, stosowane zarówno u dorosłych, jak i dzieci, zapewniają trwalszą ochronę niż szczepionki nieskoniugowane. W celu uzyskania optymalnej ochrony konieczne jest uzupełnienie szczepienia szczepionką przeciw meningokokom grupy B.
Jakie powikłania mogą wystąpić po szczepieniu?
Ryzyko wystąpienia odczynów poszczepiennych jest właściwie takie samo jak w przypadku innych szczepionek. Odczyn poszczepienny to spodziewana, ustępująca reakcja organizmu na podaną szczepionkę. Zwykle mają przebieg łagodny. Częściej może wystąpić zaczerwienienie, ból w miejscu podania szczepionki, obrzęk, gorączka, wymioty, biegunka, świąd, wysypka, bóle mięśniowe. Objawy ustępują po pewnym czasie. Poważne odczyny poszczepienne zdarzają się bardzo rzadko.
Cena jednej dawki szczepionki skoniugowanej waha się w granicy 150–200 zł. W zależności od wieku i wskazań producenta może być konieczne zastosowanie drugiej dawki. Cena szczepionki przeciw meningokokom grupy B jest nieco wyższa. Jedna dawka szczepionki kosztuje ok.320–390 zł, w zależności od wieku stosuje się w odstępach, 2 lub 3 dawki.
Młodsze dzieci powinny dodatkowo otrzymać dawkę przypominającą szczepionki po pewnym, ściśle określonym czasie.
Bibliografia:
- Kawalec W., Grenda R., Ziółkowska H., Pediatria T.2, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013, s.973-974
- Dziubek Z., Choroby zakaźne i pasożytnicze, Warszawa: Wydawnictwo lekarskie PZWL, 2012, s.597-610
- Konior R., Szczepienie przeciwko meningokokom,,,Medycyna Praktyczna”, 11.01.2012, [dostęp: 25.09.2017], https://pediatria.mp.pl/szczepieniaochronne/65157,szczepienie-przeciwko-meningokokom
