Przemoc psychiczna, czyli „pranie mózgu”. Jak rozpoznać przemoc psychiczną i się przed nią bronić?

Przemoc fizyczna – czym jest?

Dobrze znane jest nam zagadnienie przemocy w rodzinie, problem bicia dzieci, żon przez mężów i rzadziej, ale jednak, bicia mężów przez żony. Wiemy, że skutki przemocy są długotrwałe i stanowią zagrożenie zarówno dla ofiar przemocy, jak i dla sprawców oraz świadków. Przemoc zabiera siłę, która stanowi paliwo do życia i działania. Potrafi na długo podważyć poczucie niezależności, wolności i samostanowienia o sobie, to też naruszenie godności osobistej.

Osoba, która doznaje przemocy, doświadcza jej skutków oraz mechanizmów utrzymujących ją w sytuacji przemocy. Wstydzi się tego, często przez wiele lat nie odważa się nikomu powiedzieć o swej sytuacji. Zaczyna wierzyć w to, co powtarza jej sprawca, aby kontrolować sytuację i osiągać swoje cele. Kobieta słyszy często, że to jej wina, że gdyby bardziej się starała, była posłuszna itp., nie doszłoby do bicia i że to ona sprowokowała sytuację.

Przemoc psychiczna – czym jest?

Jeszcze trudniej jest osobie, która nie doświadcza przemocy fizycznej, czyli naruszania nietykalności fizycznej. Nie jest bita, więc sądzi często, że wszystko jest w porządku. Czuje, co prawda, że nie bardzo jest szczęśliwa, spada stopniowo i regularnie jej poczucie własnej wartości, czuje się nieatrakcyjna, głupia i niezdolna.

Przestaje wierzyć w siebie, nie podejmuje nowych wyzwań czy trudniejszych zadań. Czuje się spięta i wyczerpana, zestresowana i skoncentrowana głównie na dostosowywaniu się do żądań osoby stosującej przemoc, często najbliższej osoby, męża, żony (przemoc psychiczna w związku) lub rodzica. Cenną energię życiową pochłania jej opracowywanie możliwości unikania sytuacji konfliktowych oraz strategie samoobrony.

Jakie są skutki przemocy psychicznej?

Przemoc psychiczna może, ale nie musi współwystępować z takimi zjawiskami, jak przemoc fizyczna, przemoc seksualna czy przemoc ekonomiczna.

Jest to zjawisko „prania mózgu” stosowane przez sprawców przemocy, czyli osoby, które nie radzą sobie z wyrażaniem własnej złości i z kontrolą poziomu agresji. „Pranie mózgu” jest jednym z najsilniej działających mechanizmów przemocy psychicznej. Jest to próba systematycznego wpływania na czyjeś poglądy, przekonania i postawy poprzez manipulację i wiele zabiegów, mających doprowadzić kogoś do uległości, zgodnie z oczekiwaniami osoby manipulującej.

Co takiego zatem robi „ zamaskowany sprawca”, że czasami nie od razu a nawet dopiero po kilku latach przebywania z nim, orientujemy się, że coś jest nie tak?

Objawy przemocy psychicznej

Jakie objawy wskazują, że mamy do czynienia z przemocą psychiczną? Najpierw agresor stopniowo odcina nas od kontaktów z innymi ludźmi, od rodziny i grona znajomych. Krytykuje naszych przyjaciół, bliskich, nasze zainteresowania. Mówi np.: „wiesz, że nie lubię tej twojej przyjaciółki i wolałbym, żeby nie przychodziła do naszego domu. Ma na Ciebie zły wpływ”, albo „Znów rozmawiałaś tak długo przez telefon. Nie rób tego”.

Pod wpływem tych nacisków odsuwamy się od przyjaciół, zrywamy kontakty z rodziną i znajomymi. Często nam się wydaje, że nasz partner tak bardzo nas kocha i to z tego powodu jest taki zazdrosny. Chce nas mieć tylko dla siebie i na początku nawet nam to schlebia.

Niestety po izolacji przychodzi czas na kolejne metody prania mózgu. Sprawca przemocy psychicznej zaczyna nas poddawać stałej krytyce, wyśmiewać i poniżać. Ośmiesza nas często przy innych ludziach, ignoruje. Kontroluje sytuację oraz monopolizuje uwagę, czyli działa tak, aby w centrum uwagi zawsze były jego oczekiwania i myśli.

Osoba doznająca przemocy zaczyna działać zgodnie z oczekiwaniami sprawcy, zamiast w zgodzie z własnymi potrzebami. Próbuje przewidzieć działania sprawcy i przygotować się na nie. Zdarza się na przykład, że ofiara przemocy psychicznej nie może nosić rozpuszczonych włosów, robić makijażu do pracy, partner – agresor szpera w jej prywatnych rzeczach, np. telefonach komórkowych lub poczcie.

Czasem sprawcy sporadycznie okazują pobłażliwość poprzez jakieś drobne upominki, kwiaty czy czułe gesty, co daje ofierze złudną nadzieję, że ta sytuacja może się zmienić i zatrzymuje ją na dłużej w sytuacji przemocy.

Mimo iż nie dochodzi nawet do gróźb czy jawnej demonstracji siły poprzez eksplozję zachowań agresywnych, objawiających się biciem, kopaniem czy duszeniem, taka osoba również pozostaje w sytuacji przemocy – przemocy psychicznej.

Podsumujmy, na czym polega przemoc psychiczna?

Przemoc psychiczna to:

• ocenianie i krytykowanie,
• wyśmiewanie opinii, poglądów, przekonań, wyznania, pochodzenia,
• narzucanie swojego zdania i poglądów,
• izolowanie,
• kontrolowanie,
• wymuszanie posłuszeństwa i podporządkowania,
• ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi,
• wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie,
• stosowanie gróźb i szantażu,
• wymuszaniu pożycia seksualnego,
• wmawianie choroby psychicznej.

Przemoc psychiczna – dlaczego się na nią zgadzamy?

Istnieją pewne mity i stereotypy kulturowe, które sprzyjają przemocy, usprawiedliwiają ją w imieniu fałszywie pojętej intencji ochrony rodziny. Takie błędne przekonania to np. znane nam przekonania:

• „brudy pierze się we własnym domu"”,
  
• „co to za ptak, co własne gniazdo kala",
• „wolnoć Tomku w swoim domku”,
• „nie ma śladów – nie ma przemocy”,
• „w sprawy rodzinne lepiej się nie wtrącać”,
• „to taka porządna rodzina – niemożliwe, by była tam przemoc”.

Pamiętajmy, że wielu ludzi nie radzi sobie z problemami rodzinnymi bez pomocy osób z zewnątrz i im wcześniej zareagujemy, tym większa szansa na szybką pomoc osobie potrzebującej!

Inne fałszywe przekonania to np.:

• „kobieta powinna poświęcić się dla dobra rodziny”,
• „widocznie nie dosyć się starałaś”,
• „dzieci powinny mieć ojca”,
• „prawdziwa miłość wszystko wybacza”,
• „niechby pił i bił, byle był”.
  

To wszystko nieprawda. Ludzie doświadczają przemocy niezależnie od statusu społecznego, wykształcenia czy majątku. Za przemoc powinien wstydzić się sprawca, to on jest odpowiedzialny za zaistniałą sytuację. Nic nie uzasadnia stosowania przemocy, a dla dzieci jest ona bardzo negatywnym wzorcem rodziny.

A zatem dla dobra dzieci właśnie należy dążyć do zatrzymania przemocy i pokazania dobrych wzorców życia rodzinnego opartych na miłości, przyjaźni, szacunku, wzajemnym wsparciu oraz życzliwym traktowaniu.

Przemoc psychiczna – jak się bronić?

Jak się obronić przed przemocą? Jak nie dać się sprawcy wbić się w poczucie bezwartościowości, depresję? Co robić, by nie zostać ofiarą z syndromem wyuczonej bezradności? Trzeba pamiętać o tym, że oprócz największego nawet cierpienia i smutku, mamy w sobie także pokłady radości, osobiste zasoby, z których zawsze możemy korzystać, tylko czasem nie potrafimy do nich dotrzeć.

Dzięki naszym zasobom możemy się rozwijać, radzić sobie w trudnych sytuacjach życiowych i kryzysach. Te zasoby, nasze mocne strony, istnieją w każdym człowieku i pomagają nam budować swoją siłę życiową.

Naszym zasobem jest wiedza, jaką posiadamy. Wiedza o sobie samym, własnych potrzebach, marzeniach, ograniczeniach. Także wiedza życiowa, doświadczenie, wiedza z książek, nasze wykształcenie, umiejętności, świadomość sukcesów i osiągnięć. Jest to najistotniejszy czynnik pomocny w różnych kryzysach i trudnych sytuacjach w życiu, także w sytuacji przemocy. Jeśli posiadamy taką wiedzę, to znamy swoje prawa, prawa człowieka.

Poznaj swoje prawa

Przysługują one każdemu człowiekowi bez względu na kolor skóry, płeć, wiek, wyznanie, język czy status społeczny. Każdy ma prawo do posiadania i wyrażania własnej opinii, własnego stylu ubierania się, życia i wychowania dzieci w zgodzie z własnymi wartościami, dbania o siebie, spotykania się z osobami, które lubi, nieznania się na czymś, popełniania błędów, proszenia o pomoc, do nie zgadzania się, do własnych odczuć, zmiany zdania i do samotności.

Bez znajomości własnych praw nie można ich bronić oraz wymagać szanowania ich i respektowania przez innych. Nikt nie może nam odebrać naszych praw i godności, która leży w naturze ludzkiej.

Kontroluj swoje życie

Do obrony przed przemocą niezbędna jest także autonomia osobista, czyli niezależność, samodzielność, możliwość decydowania o sobie, ustanawiania norm dla siebie, odpowiedzialność za swoje życie, działania i zachowania. Łatwiej jest zrzucać odpowiedzialność na innych, na okoliczności zewnętrzne, niż przyjąć, że mamy wpływ na to, co się nam przytrafia. Możemy nad tym pracować, dokonywać wyborów, rezygnować z czegoś, zmieniać nasze życie na lepsze.

Mów głośno o swoich problemach

Kolejnym ważnym źródłem zasobów jest nasza rodzina i przyjaciele. Mogą oni dać nam ogromne wsparcie i pomoc w trudnych sytuacjach, dlatego ważne jest, aby z nimi rozmawiać, aby przerwać milczenie o własnej trudnej sytuacji, bo to właśnie ułatwia sprawcy kontynuowanie przemocy i robienie nam „prania mózgu”. Wsparcie bliskich i życzliwych osób daje nam poczucie bezpieczeństwa i siły, niezbędne do przerwania przemocy. Powiedz innym o doznawanej przemocy! Przełam tabu milczenia!

Działaj!

Warto też skupić się na konkretnych działaniach, na tym, co już robiliśmy wcześniej i co działało na naszą korzyść. Jeśli działało, to warto dalej to robić i koncentrować się nie na ograniczeniach i porażkach, lecz na tym, co jest możliwe do osiągnięcia. Z pomocą przyjaciół, z ich wsparciem i zrozumieniem, dużo można osiągnąć.

Jesteś ofiarą przemocy psychicznej? Zawsze możesz skorzystać z pomocy służb oraz organizacji pozarządowych, które są po to, aby chronić ludzi i pilnować przestrzegania ich praw.

Zgodnie z art. 207 Kodeksu Karnego, paragraf 1: przemocą jest znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą i mocą prawa jest ścigane z urzędu. Zawsze możemy skorzystać z pomocy powołanych do tego instytucji, jak np. prokuratury, sądu, ośrodków pomocy społecznej, czy policji i jej obowiązkowej procedury Niebieskiej Karty.

Możemy tez skorzystać z pomocy psychologicznej, umówić się na konsultacje indywidualne lub na uczestnictwo w grupie wsparcia.

Adriana Klos – psycholog i psychoterapeuta. Konsultant Ogólnopolskiego Pogotowia na Rzecz Ofiar Przemocy w Rodzinie przy Stowarzyszeniu „Niebieska Linia”. Prowadzi konsultacje indywidualne dla osób uwikłanych w związki przemocowe, mających trudności w relacjach. Szczegółowe informacje na stronie Strefa Zmiany.