Opryszczka w ciąży – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Co powoduje opryszczkę?

Wirus opryszczki zwykłej HSV to powszechnie występujący w populacji ludzkiej czynnik infekcyjny w Polsce. Prawie 90 proc. populacji ma przeciwciała swoiste dla HSV świadczące o kontakcie z wirusem. Wirus ten cechuje się bardzo krótkim cyklem replikacyjnym, a tym samym – błyskawicznym rozprzestrzenianiem się infekcji. Dwa istotne z punktu widzenia chorobotwórczości typy wirusa: HSV-1 i HSV-2 powodują infekcje – odpowiednio – opryszczki wargowej i genitalnej, choć nie jest to regułą. Częstość zakażeń wirusem HSV wykazuje stałą tendencje wzrostową, stąd wymagane są czułe i swoiste metody diagnostyczne.

Szczególnego znaczenia nabiera profilaktyka i detekcja infekcji narządów płciowych u kobiet w ciąży (np. opryszczka w ciąży), gdyż infekcja o takiej lokalizacji skutkuje bardzo poważnymi konsekwencjami zarówno dla ciężarnej, jak i dziecka. Współczesna medycyna ma do dyspozycji różnorodne badania na opryszczkę w ciąży.

Opryszczka narządów płciowych i opryszczka na ustach w ciąży – jakie są objawy?

Tym, co wyróżnia infekcje opryszczkowe, jest nieuleczalny, nawrotowy charakter. Pierwotne zakażenie wirusem opryszczki (infekcja pierwotna wirusem HSV) zazwyczaj ma bezobjawowy przebieg. Wirus wnika przez skórę lub błony śluzowe, docierając do zakończeń obwodowych nerwów czuciowych. Stąd następuje bierny transport wirusa do zwojów nerwu trójdzielnego lub nerwów krzyżowych, gdzie wirus pozostaje w fazie latencji. Czynnikami sprzyjającymi reaktywacji wirusa są m.in.: promieniowanie słoneczne, urazy mechaniczne, spadek odporności, stres, gorączka, zakażenia bakteryjne, intensywny wysiłek fizyczny, menstruacja oraz spożywanie pokarmów z dużą zawartością argininy (kakao, czekolada, kawa).

Zakażenie wirusem opryszczki odbywa się na drodze bezpośredniego kontaktu z następującymi wektorami wirusa: łzy, ślina, wydzielina z narządów płciowych, nasienie, mocz, zakażone przedmioty użytku osobistego

Jakie są objawy opryszczki? Dwie najistotniejsze z epidemiologicznego punktu widzenia typy infekcji opryszczkowych zostały opisane poniżej (opryszczka na ustach w ciąży i opryszczka genitalna).

Zobacz też: Czy w ciąży można pić kawę?

• Opryszczka wargowa – ma miejsce w wieku wczesnodziecięcym (1–5 lat) i ma charakter bezobjawowy. Nawroty choroby manifestują się opryszczką zlokalizowaną na obrzeżach czerwieni wargowej. Początkowy obrzęk i zaczerwienienie ustępuje miejsca pęcherzykom wypełnionym płynem surowiczym z aktywnymi wirusami – ta faza infekcji jest najbardziej zaraźliwa. Powstanie strupków zmniejsza ryzyko zarażenia, choć całkowicie go nie eliminuje. Opryszczka wargowa, określana potocznie jako zimno na ustach w ciąży, trwa 4–10 dni, a jej najistotniejszymi powikłaniami jest zapalenie jamy ustnej, zapalenie rogówki oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
• Opryszczka narządów płciowych (opryszczka genitalna w ciąży) – jedno z najczęstszych zakażeń przenoszonych drogą płciową, na które chorują zarówno mężczyźni, jak i kobiety (opryszczka pochwy, opryszczka sromu – opryszczka warg sromowych), choć to panie są kilkukrotnie bardziej narażone na zakażenie. Podobnie jak w przypadku opryszczki wargowej, infekcje mają charakter przetrwały, a objawowe epizody choroby oddzielone są stanami utajenia wirusa w układzie nerwowym. Zakażenie następuje na drodze kontaktu seksualnego, poprzez bezpośrednią styczność z uszkodzoną skórą lub nieuszkodzonymi błonami śluzowymi chorego. Infekcja u kobiet manifestuje się w postaci owrzodzeń i nadżerek, dając objawy zapalenia sromu, pochwy lub szyjki macicy, zaś u mężczyzn – zapalenia napletka, żołędzi lub skóry prącia. Możliwe jest wystąpienie objawów ogólnych w postaci gorączki, bólu mięśni czy lokalnego powiększenia węzłów chłonnych.

Czy zakażenie opryszczką w ciąży jest niebezpieczne?

Na szczególną uwagę zasługuje infekcja układu moczowo-płciowego wirusem opryszczki u kobiet ciężarnych, a to z racji poważnych konsekwencji zarówno dla kobiety, jak i dla dziecka. Najgroźniejsze jest zakażenie pierwotne matki w trzecim trymestrze ciąży, gdyż jej organizm nie jest w stanie wytworzyć odpowiednich ilości swoistych przeciwciał neutralizujących wirusa. Możliwe jest zakażenie wewnątrzmaciczne płodu, wstępujące lub przezłożyskowe. Jego konsekwencjami może być małogłowie płodu lub poród przedwczesny. Zakażenie okołoporodowe prowadzi do powstania w kilka dni po porodzie infekcji u noworodka, która może przybierać postać: infekcji skóry, oczu i jamy ustnej, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, postaci rozsianej z zajęciem narządów wewnętrznych (śmiertelność w tej postaci infekcji sięga 80%).

Zakażenie wirusem HSV a ciąża – kiedy wykonać badanie na opryszczkę? Ile kosztuje test i jak się przygotować?

Wykonanie badań laboratoryjnych w kierunku infekcji wirusem HSV rzadko jest zalecane dla opryszczki wargowej. Natomiast następujące sytuacje stanowią wskazanie do wykonania testu na opryszczkę:

• podejrzane zmiany (o charakterze owrzodzeń) w okolicach narządów płciowych;
• zakażenie opryszczką – obecne lub występujące w przeszłości – u partnera seksualnego;
• podejrzenie infekcji u noworodków (zmiany skórne lub objawy neurologiczne);
• podejrzenie opryszczki w ciąży – badanie w 36. tygodniu ciąży powinna wykonać profilaktycznie każda kobieta, nawet jeśli nie istnieje podejrzenie infekcji (bezobjawowy przebieg zakażenia, zwłaszcza pierwotnego, może spowodować niezauważalną infekcję).

Najczęściej wykonywane badania na opryszczkę – testy serologiczne w klasie IgG i IgM kosztują po ok. 40 zł, zaś test molekularny DNA HSV to koszt rzędu 200–220 zł. Możliwe do wykonania w domu testy komercyjne kosztują ok. 25–35 zł.

Nie jest wymagane żadne przygotowanie do badania na opryszczkę w ciąży, pacjent nie musi być na czczo.

Wirus opryszczki a ciąża – interpretacja wyników badań na opryszczkę

W celu potwierdzenia opryszczkowej etiologii aktualnie przebiegającego zakażenia wykonuje się badania w kierunku obecności wirusa lub jego kwasu nukleinowego w badanym materiale:

• izolacja wirusa opryszczki w hodowli komórkowej – obserwowany jest charakterystyczny efekt cytopatyczny;
• test Tzancka – wykrywanie w specjalnie barwionych rozmazach komórkowych obecności tzw. komórek Tzancka, czyli komórek olbrzymich o wielu jądrach komórkowych;
• badanie pobranego materiału w mikroskopie elektronowym w celu identyfikacji wirionów;
• test immunofluorescencji – barwienie pobranego materiału z użyciem przeciwciał monoklonalnych i uwidocznieniu wirusa pod mikroskopem fluorescencyjnym;
• DNA HSV – wykrywanie materiału genetycznego wirusa – jest to obecnie najczulsza metoda detekcji.

W aptekach dostępny jest komercyjny test immunochromatograficzny wykrywający obecność antygenu opryszczki.

Materiałem do wymienionych badań może być płyn pobrany z pęcherzyków skórnych lub wydzielina z pochwy czy wymaz z szyjki macicy. Najlepszym materiałem jest płyn pobrany z pęcherzyków pierwotnych, gdyż zawiera on znaczne ilości wirusa. Wymazy śluzówkowe mogą zawierać znikome ilości wirusa, dlatego też dla takiego materiału wynik ujemny nie wyklucza jednoznacznie infekcji.

Jaka jest interpretacja badania testu na opryszczkę? Dodatni wynik testów komórkowych lub wykrycie DNA wirusa świadczy o aktywnym zakażeniu, wynik ujemny nie wyklucza jednak zakażenia w sposób definitywny – przyczyną zafałszowanego wyniku może być pobranie materiału biologicznego bez aktywnie namnażającego się wirusa. Pobranie materiału do badań nie jest bolesne i nie wymaga żadnego przygotowania ze strony pacjenta.

Aby diagnozować wcześniejszy kontakt z wirusem, wykonuje się badania serologiczne w kierunku swoistych przeciwciał przeciw wirusowi opryszczki. Należy mieć na uwadze, że przeciwciała pojawiają się we krwi dopiero w kilka tygodni po zakażeniu. Wykrycie przeciwciał klasy IgM wskazuje na zakażenie aktywne, zaś klasy IgG – na zakażenie przebyte w przeszłości. Ujemny wynik testu serologicznego świadczy o tym, iż pacjent albo nie zetknął się do tej pory z wirusem, albo jego organizm nie zdążył jeszcze zsyntetyzować przeciwciał. Materiałem do badań jest próbka krwi żylnej (badanie krwi).

Jak leczy się opryszczkę?

Jak leczy się opryszczkę wargową? Zachorowanie na opryszczkę w czasie ciąży wymaga konsultacji lekarskiej ze względu na duże ryzyko zarażenia dziecka. Leczenie opryszczki trzeba rozpocząć szybko – w ten sposób uda się zahamować dalszy wysiew zmian skórnych oraz uniknie się powikłań. Najczęściej stosuje się acyklowir, niekiedy żele, maści i plastry, jednak ich skuteczność jest poddawana przez specjalistów pod wątpliwość. Preparaty te działają miejscowo i mimo że łagodzą objawy zakażenia, to nie zapobiegają nawrotom i nie osłabiają wirusa atakującego organizm.

Jeśli zmiany opryszczkowe pojawiły się na narządach płciowych w trzecim trymestrze, być może ciąża zakończy się cesarskim cięciem, by uniknąć zakażenia dziecka. Ostateczną decyzję co do sposobu urodzenia dziecka podejmie lekarz prowadzący twoją ciążę.

Pamiętaj, by nie stosować żadnych lekarstw na własną rękę – kuracja musi przebiegać zawsze pod kontrolą lekarza ginekologa.

Czy opryszczka będzie nawracać?

Niestety, tak. Schorzenie może ponownie pojawiać się w momentach osłabienia organizmu, przeziębienia, podczas stresu, miesiączki oraz po zabiegach kosmetycznych i dermatologicznych, np. po peelingach, makijażu permanentnym czy promieniowaniu UV.