Cytomegalia w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie, zagrożenie dla mamy i dziecka

Cytomegalia w ciąży – krótka definicja schorzenia

Cytomegalia jest chorobą wirusową, którą wywołuje wirus CMV (cytomegalowirus). Należy on do tej samej „rodziny” patogenów, co wirus opryszczki, ospy wietrznej czy półpaśca. Cytomegalowirus cechuje się całoroczną aktywnością, a według szacunków w sposób bezobjawowy może być zakażonym nim nawet 40-80% populacji, w zależności od regionu świata.

Jeśli wirus zaatakuje osobę zdrową, infekcja zazwyczaj rozwija się bezobjawowo i nie ma poważnych konsekwencji dla zdrowia chorego. Gorzej, gdy wirusem CMV zostanie zakażona osoba z niedoborem odporności lub kobieta w ciąży. Wówczas powikłania dla płodu/noworodka mogą mieć zróżnicowany charakter, o czym opowiemy w dalszej części tego wpisu.

Cytomegalia w ciąży – jak dochodzi do zakażenia wirusem cytomegalii?

Wirus cytomegalii bardzo szybko rozmnaża się i rozprzestrzenia. Bytuje w płynach ustrojowych człowieka (ślinie, krwi, nasieniu, wydzielinie z pochwy, łzach, moczu, mleku matki), a do zakażenia dochodzi poprzez fizyczny kontakt osoby zdrowej z wymienionymi wyżej wydzielinami. W rzadkich przypadkach do zakażenia CMV dochodzi także po transfuzji krwi lub przeszczepie narządów.

Wyróżniamy:

• zakażenie pierwotne CMV – dotyczy osób zdrowych, które po raz pierwszy mają styczność z wirusem cytomegalii, najczęściej jeszcze w dzieciństwie. Organizm wytwarza wówczas przeciwciała, które do końca życia chronią przed kolejną infekcją;
• zakażenie wtórne CMV – dochodzi do niego w sytuacji spadku odporności lub reaktywacji wirusa;
• zakażenie wrodzone CMV – wirus cytomegalii przenika przez łożysko, a więc może przenieść się na rozwijający się płód.

Najbardziej niebezpieczna dla zdrowia dziecka jest pierwotna infekcja u matki, która ma miejsce w I trymestrze ciąży. Wówczas ryzyko zakażenia dziecka wynosi nawet do 50%. Warto podkreślić, że wirusem cytomegalii dziecko może zarazić się także podczas porodu (poprzez kontakt z płynami ustrojowymi matki) oraz podczas karmienia piersią (CMV w mleku matki).

Objawy cytomegalii u kobiety ciężarnej – brak zagrożenia dla zdrowia matki

Szacuje się, że blisko 80% polskich kobiet jest nosicielkami wirusa CMV. U pacjentek z prawidłowo działającym układem immunologicznym infekcja najczęściej przebiega bez objawów. Kobiety ciężarne ze spadkiem odporności w przebiegu zakażenia CMV mogą skarżyć się na grypopodobne objawy, takie jak:

• osłabienie,
• ból głowy,
• ból gardła,
• bóle mięśni,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• powiększenie migdałków.

Powyższe symptomy znikają po kilku dniach, a zakażenie przechodzi w postać utajoną. Dlatego też bardzo łatwo je przeoczyć i zignorować.

Objawy cytomegalii u płodu – konieczna amniopunkcja!

Po rozpoznaniu zakażenia wirusem cytomegalii u matki należy sprawdzić, czy doszło do wewnątrzmacicznej infekcji płodu. Z racji tego, że wirus CMV może powodować u dziecka objawy podobne do innych infekcji, samo badanie USG jest niewystarczające.

Jest to badanie inwazyjne, które wykonuje się po 7 tygodniach od wykrycia zakażenia u matki lub po 21. tygodniu ciąży. Wówczas płód wraz z moczem wydala duże ilości CMV do płynu owodniowego.

Objawy cytomegalii wrodzonej u noworodka

Cytomegalia jest jedną z najczęściej występujących infekcji przedporodowych. Najcięższe powikłania dla płodu obserwuje się, gdy do zakażenia dojdzie w I trymestrze ciąży. Obejmują one ciężkie uszkodzenia mózgu oraz innych narządów. W skrajnych przypadkach może dojść nawet do utraty ciąży, czyli poronienia.

Jeśli do zakażenia dojdzie w II lub III trymestrze ciąży, u płodu mogą wystąpić:

• ograniczenie wzrostu wewnątrzmacicznego,
• małogłowie,
• powiększenie wątroby, śledziony,
• niedokrwistość.

Z kolei wśród najczęstszych powikłań zdrowotnych u noworodków zakażonych CMV wymienia się:

• uszkodzenie słuchu,
• upośledzenie wzroku,
• wodogłowie,
• małogłowie,
• opóźnienie umysłowe,
• żółtaczkę,
• powiększenie wątroby i śledziony,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• małopłytkowość,
• zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu, zwapnienia wewnątrzczaszkowe,
• zapalenie śródmiąższowe płuc.

Ciężka postać wrodzonej cytomegalii u noworodka może doprowadzić do niewydolności krążeniowo-oddechowej, a w konsekwencji – do zgonu dziecka. Jeśli chodzi o zakażenie noworodka CMV w czasie karmienia piersią, to w większości przypadków przebiega bezobjawowo.

Zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży – leczenie cytomegalii

Jak dotąd nie opracowano skutecznej metody leczenia cytomegalii u płodu. W fazie testowej jest stosowanie hiperimmunoglobin przeciwko CMV u kobiet ciężarnych. Jeżeli chodzi o leczenie tej choroby o noworodków, to jest ono złożone i uzależnione od objawów, jakie występują u dziecka.

Opieka nad noworodkiem z wrodzoną cytomegalią wymaga współpracy wielu specjalistów, w tym: pediatrów, neurologów, audiologów, okulistów i specjalistów rehabilitacji. Terapia jest więc długotrwała i obejmuje wiele różnych obszarów.

Badanie na obecność przeciwciał klasy IgM i IgG u kobiet w ciąży

Choć nie wiemy jeszcze, jak skutecznie leczyć cytomegalię u płodu, to mamy w ręku skuteczne i tanie narzędzie, które pozwala na wykrycie zakażenia u matki. Mowa tu o badaniu serologicznym poziomu przeciwciał w klasie IgM i IgG.

Przeciwciała IgM są pierwszymi, które pojawiają się w odpowiedzi na infekcję CMV. Ich obecność w krwi matki sugeruje niedawne lub aktywne zakażenie. Z kolei przeciwciała IgG pojawiają się później i pozostają w organizmie przez całe życie, co wskazuje na przebyte zakażenie. Dobry wynik badania to taki, kiedy poziom przeciwciał IgG jest dodatki, a IgM – ujemny. Test należy wykonać w pierwszym trymestrze ciąży.

Cytomegalia w ciąży – jak się przed nią chronić?

Głównym źródłem zakażenia dla ciężarnych są małe dzieci, które mogą nosić w sobie aktywną infekcję CMV nawet do 2 lat. Unikanie kontaktu z dziećmi z rodziny nie zawsze jest możliwe, ale na szczęście istnieją skuteczne sposoby, które pomogą zminimalizować ryzyko zakażenia:

• należy dokładnie umyć ręce po kontakcie z dzieckiem, zmianie pieluszki;
• należy unikać korzystania z tych samych sztućców, z których jadło dziecko, dzielenia się z nim jedzeniem;
• nie wolno wkładać do swoich ust smoczka dziecka, aby go oczyścić, np. po upadku na podłogę;
• trzeba często dezynfekować powierzchnie, które miały kontakt z wydzielinami dziecka.

Częste mycie rąk i zachowanie wysokich standardów higieny w domu to praktyki, które pomogą ciężarnym uniknąć zakażenia wirusem cytomegalii.