Ssaki – najważniejsze informacje dla uczniów

Ssaki – jakie to zwierzęta?

Ssaki (mammalia) zaliczają się kręgowców, co oznacza, że mają tkankę kostną, dwuboczną symetrię ciała oraz widocznie wyodrębnioną głowę. Wyróżnia się około 8 tysięcy żyjących gatunków ssaków. Ssaki to gatunek, który osiągnął najwyższy poziom organizacyjno-funkcjonalny w całym królestwie zwierząt. Słowem – jest najmocniej rozwinięty.

Ssaki posiadają cechy, które pozwalają im zamieszkiwać wszystkie ziemskie środowiska, zarówno wodne, jak i lądowe. Można je spotkać we wszystkich ekosystemach i nabyły zdolność przetrwania we wszystkich warunkach klimatycznych.

Jakie są cechy ssaków?

Ssaki są jedynymi kręgowcami, które może spotkać we wszystkich środowiskach – żyją w wodzie, na lądzie, pod ziemią, a człowiek dotarł nawet w kosmos. W procesie ewolucji u ssaków wykształciło się wiele cech, które sprawiają, że są doskonale przystosowane do życia w różnych warunkach klimatycznych i mają miano najbardziej rozwiniętych organizmów.

Jakie są najważniejsze cechy ssaków?

• Ssaki to zwierzęta, które karmią młode mlekiem, wykształconym w gruczołach mlekowych matki. Proces laktacji oraz fakt, że młode żywią się mlekiem matki, jest właściwy tylko dla ssaków. Ssanie mleka umożliwia budowa podniebienia twardego z wargami, językiem i policzkami.
• Ciało ssaków składa się z wyraźnie wyodrębnionej głowy, szyi, tułowia, ogona, który zaniknął u niektórych gatunków oraz 2 par kończyn, których budowa jest zależna od warunków i trybu życia.
• Wszystkie ssaki mają dwie pary kończyn, czyli cztery kończyny. Ssaki latające, np. nietoperze, przednie kończyny mają przekształcone w skrzydła. Kończyny ssaków żyjących w ziemi, np. kretów, są szerokie, odpowiednie do kopania i odgarniania ziemi. U niektórych ssaków morskich tylne kończyny uległy zanikowi i przekształciły się w płetwę. Tak ma np. płetwal błękitny – największy wieloryb i zarazem największy przedstawiciel ssaków, a także brzegowce.
• Ciało ssaków ma okrywę z włosów lub futra/sierści, wyrastających ze skóry. Ma ona za zadanie utrzymywać odpowiednią temperaturę ciała. U niektórych ssaków występują także włosy czuciowe, czyli wąsy, pomagające w orientacji. Owłosienie jest silnie zredukowane u ssaków wodnych. U człowieka w okresie płodowym ciało pokryte jest meszkiem płodowym (lanugo), który zanika przed porodem lub niedługo po w przypadku dzieci urodzonych przed terminem. U niektórych ssaków włosy przekształciły się w kolce lub też mają formę łusek. Włosy ssaków mogą być ościste i twarde lub krótkie i miękkie.
• Ssaki mają grubą skórę, zbudowaną z dwóch warstw – naskórka i skóry właściwej. Jej zadaniem jest ochrona narządów wewnętrznych oraz układu kostnego. U torbaczy powstaje również torba lęgowa z fałdów skóry, w której rozwija się młode po urodzeniu. U nietoperzy i innych ssaków, które poruszają się lotem ślizgowym, tworzy się błona lotna ze skóry, zaś u ssaków wodnych – błona pławna. W skórze ssaków występują liczne gruczoły – łojowe, potowe, zapachowe i mleczne (u samic), które wydzielają substancje o różnych funkcjach.
• Ssaki posiadają dwa rodzaje zębów – zęby mleczne u młodych, które z czasem są wymieniane na zęby stałe. Zęby nie występują u kolczatki, mrówkojada, łuskowców oraz fiszbinowców. Zęby ssaków osadzone są w zębodołach kości szczękowej lub żuchwy i składają się z korzeni oraz korony. U niektórych ssaków, np. gryzoni, zęby ścierają się szybciej i nie mają korzeni, co oznacza, że mają nieograniczony wzrost. Charakterystyczny dla większości ssaków jest heterodontyzm, czyli zróżnicowanie kształtów i wielkości zębów w zależności od ich przeznaczenia.
• Ssaki oddychają płucami i są stałocieplne (ciepłokrwiste). Wytworzoną energię zużywają na ogrzanie ciała. Potrzebują więcej pokarmu do wytwarzania energii, ale dzięki temu mogą funkcjonować w różnych klimatach.

Czym żywią się ssaki?

Ssaki są wszystkożerne, co nie oznacza, że każdy ssak zjada wszystko. Dzielą się na grupy, od ssaków roślino- i owadożernych, po mięsożerne. Każdy z gatunków ma inaczej przystosowany układ pokarmowy oraz uzębienie, odpowiednie do rodzaju pokarmu, który spożywa.

Ssakiem wszystkożernym jest człowiek, ale nie tylko! Większość ssaków jest wszystkożerna, a cecha ta wykształciła się pod wpływem dostępności pokarmów w różnych porach roku. Można ogólnie uznać, że roślinożernymi ssakami są np. ssaki kopytne, a mięsożernymi – dzikie koty. Do ssaków owadożernych należą gryzonie. Nie jest to jednak ścisłą regułą.

Jak rozmnażają się ssaki?

Większość ssaków jest żyworodna, ale niektóre ssaki, np. stekowce, są jajorodne. Ssaki są rozdzielnopłciowe. Żeński układ rozrodczy ssaków składa się z parzystych jajników, jajowodów, macicy i pochwy, a męski – z parzystych jąder, nasieniowodów oraz prącia. Do rozmnażania ssaków niezbędne są żeńskie i męskie komórki rozrodcze, które łączą się w procesie kopulacji.

W okresie ciąży samice większości ssaków wytarzają w ciąży łożysko, które ma na celu wymianę substancji, takich jak składniki pokarmowe i tlen, między matką a rozwijającym się w macicy dzieckiem. Ssakami bezłożyskowymi są torbacze.

Ssaki opiekują się swoim potomstwem. Nie jest to jednak cecha tylko tego gatunku, ale także gadów czy ptaków, robią tak również niektóre płazy czy ryby. Niektóre ssaki po narodzeniu są zdolne do samodzielnego poruszania się i odżywiania, np. konie czy bydło domowe.

Jakie ssaki są w lesie, w wodzie?

Zarówno na lądzie, jak i w wodzie, można znaleźć ssaki owadożerne i roślinożerne, jak i ssaki drapieżne. Na lądzie żyje większość ssaków, np. gryzonie, takie jak myszy, ryjówki, a także drapieżniki, np. dzikie koty czy zwierzęta łasicowate oraz ssaki roślinożerne, jak małpy czy ssaki kopytne. Do ssaków wodnych należą różne gatunki waleni oraz brzegowce. Ssakami, które żyją w powietrzu, są nietoperze.

Ciekawostki o ssakach

1. Ssaki, które wykonują mało skomplikowane ruchy tylko w jednej płaszczyźnie, np. ssaki kopytne, nie mają obojczyków.
2. Niemal wszystkie ssaki mają 7 kręgów szyjnych (tak, żyrafa ma 7 kręgów i człowiek również!), ale leniwce, jako jedne z nielicznych ssaków, mają 6 kręgów szyjnych. Leniwce trójpalczaste z kolei mają 9 kręgów szyjnych.
3. Człowiek jest jedynym ssakiem, który odżywia się mlekiem całe życie. Nie chodzi oczywiście o ssanie mleka matki, ale jako jedyny spożywa mleko innych zwierząt także jako dorosły osobnik.
4. Czas trwania ciąży u ssaków jest różny i zależy przede wszystkim od wielkości zwierzęcia. Gryzonie rodzą młode po około 3 tygodniach ciąży, zaś ciąża u słoni może trwać około 22 miesięcy.
5. Niektóre ssaki są jadowite, np. samce dziobaka, ryjówki czy almiki.
6. Jednym z najliczniejszych gatunków ssaków są gryzonie.
7. Można stworzyć wzór łańcucha pokarmowego, który będzie się składał wyłącznie ze ssaków.
8. Ssaki roślinożerne mają z reguły dłuższy przewód pokarmowy niż ssaki mięsożerne.
9. Wśród wszystkich zwierząt ssaki osiągnęły najwyższy stopień rozwoju układu nerwowego i mózgowia.
10. Pierwsze ssaki pojawiły się na ziemi około 200 milionów lat temu i wywodziły się od... gadów!
11. Kopyta koni były kiedyś palcami. W stopniowym zaniku pozostał środkowy palec, na którym utworzyła się warstwa rogowa, czyli kopyto.
12. U waleni nie występują zęby mleczne, a u nietoperzy i ryjówek zęby mleczne zanikają jeszcze przed urodzeniem.

Wiedza o świecie ssaków jest niewyczerpana. Wystarczy spojrzeć na człowieka – wciąż istnieją choroby, na które nie ma lekarstwa, wciąż powstają nowe technologie i odkrycia, których dokonał człowiek. To fascynujące, że człowiek rozmnaża się tak samo, jak wiele innych zwierząt, ma podobne zęby czy takie same narządy, jak np. domowy kot. Zdecydowanie warto pogłębiać wiedzę, by zrozumieć, co wyróżnia poszczególne gatunki zwierząt i czym potrafią zaskakiwać.