Syndrom środkowego dziecka – czym jest, czy rzeczywiście środkowe dziecko ma najgorzej?

Wpływ kolejności urodzeń na dzieci

Alfred Adler, austriacki psychiatra i psycholog pod koniec lat 20. ubiegłego wieku wysnuł teorię, że kolejność urodzeń w rodzinie ma wpływ na rozwój określonych cech osobowości.

Najstarsze dziecko zawsze będzie pierworodne. Przez pewien czas jest jedynakiem, mającym rodziców tylko dla siebie. Jako pierwsze z rodzeństwa osiągnie swego rodzaju niezależność, będzie również tym, na którym rodzice w ogóle nauczyli się być rodzicami! Trudno się więc dziwić, że najczęściej pierwsze dziecko jest najbardziej faworyzowane.

Kiedy pojawia się drugie dziecko, młodsze, ono również szybko zyskuje swoją pozycję. Jest – póki co – najmłodsze, więc rozpieszczane przez rodziców, a przez starsze rodzeństwo traktowane nieco jak „zabaweczka”. Jeśli między rodzeństwem jest niewielka różnica wieku – wychowują się wspólnie i nie ma zbyt wielu różnic w ich zabawach. Jeśli różnica jest spora, starszak potrafi zachować swoją indywidualność, a jednocześnie doskonale dogadać się i nieco „zniżyć” do poziomu młodszego rodzeństwa. Ani jedno, ani drugie dziecko nie jest jednak w żaden sposób pozostawione samo sobie. Starszak zawsze będzie pierworodnym, a maluch – najmłodszym. Oboje mają taką samą pozycję w oczach rodziców.

Narodziny trzeciego dziecka wszystko zmieniają, a szczególnie pozycję dziecka środkowego, na którą awansuje, albo raczej spada dziecko będące przed chwilą drugim, zyskując tym samym niższy status. Pojawia się bowiem nowe najmłodsze i ściąga na siebie najwięcej uwagi rodziców. Jednocześnie, najstarsze dziecko nadal pozostaje wyjątkowym pierworodnym. O ile role najstarszego i najmłodszego rodzeństwa są jasno sprecyzowane, o tyle średnie dziecko nie ma w zasadzie żadnej pozycji ani szczególnej roli w rodzinie. Kolejność urodzin dzieci nie pozostaje więc bez znaczenia na ich rozwój, który nieodłącznie jest związany ze sposobem wychowywania przez rodziców.

Syndrom środkowego dziecka – fakt czy mit?

Syndrom środkowego dziecka to zdecydowanie fakt. Nie jest on jednak zjawiskiem regularnym, wiele bowiem zależy od okoliczności, charakteru rodziny i stylu wychowywania, jednak jest coś w teorii, która zakłada specyficzną pozycję dziecka, które w rodzinie nie jest ani najstarsze, ani najmłodsze. Pozycja względem reszty rodzeństwa sprawia, że jego charakter kształtuje się nieco inaczej.

Syndrom środkowego dziecka – objawy oraz zalety i wady bycia środkowym dzieckiem

Uznaje się, że u dzieci środkowych rozwijają się inne cechy niż u ich młodszego i starszego rodzeństwa. Najłatwiej powiedzieć, że środkowe dziecko bywa niedookreślone, ani tak samodzielne, jak starsze, ani dopieszczone, jak młodsze. Bywa również rozdarte między byciem jednocześnie starszym względem najmłodszego dziecka, ale i młodszym względem najstarszego, co wiąże się również z oczekiwaniami, jakie stawiają mu rodzice. Stereotypowo przypisuje się środkowym dzieciom tendencje do bycia nieposłusznymi, jednocześnie ich bystrości, umiejętnościom i zdolnościom przywódczym. Zdolności, jakich nabiera środkowe dziecko, często są traktowane jako przejęte od starszego, z kolei zachowania z cechami nieposłuszeństwa jako naśladownictwo młodszego (nieodpowiednie, nieadekwatne, niewłaściwe dla środkowego), na które nakierowana jest większa uwaga rodziców. W związku z tym środkowe dziecko żyje w ciągłym cieniu rodzeństwa, może mieć problemy związane z poznaniem własnej tożsamości, a także z właściwą samooceną. Środkowemu dziecku może towarzyszyć poczucie odrzucenia, bycia niewidocznym, niedocenionym, a nawet niechcianym, pozostawionym samemu sobie, nie czuje bowiem wsparcia i uwagi ze strony rodziców.

Jednocześnie, bycie środkowym dzieckiem nie oznacza wyłącznie wad. Taka pozycja ma bowiem również wiele pozytywnych stron. Środkowe dziecko ma za sobą bycie najmłodszym i rozpieszczanym, a jednocześnie sporo uczy się od starszego, co sprawia, że jego rozwój może być nieco szybszy w porównaniu do rówieśników. Kiedy pojawia się jego młodsze rodzeństwo, średniak nabiera umiejętności, które sprawiają, że wyróżnia się większą odpowiedzialnością i empatią niż inne dzieci w jego wieku. Łatwiej mu również odnaleźć się w grupie, ponieważ jest nauczone żyć „w stadzie”, potrafi słuchać, jest uważnym i bystrym obserwatorem, a także ma w sobie naturalną chęć niesienia pomocy. Jest także towarzyskie, otwarte i potrafi negocjować. Syndrom środkowego dziecka może więc oznaczać wyższe kompetencje społeczne i emocjonalne względem innych dzieci będących jedynakami lub mających tylko jedno rodzeństwo właśnie ze względu na pozycję w rodzinie.

Jak syndrom środkowego dziecka wpływa na dorosłe życie?

Kolejność narodzin dzieci zdecydowanie ma wpływ na ich dorosłe życie, bo od początku wiąże się ze szczególną pozycję dziecka w rodzinie, mocno niedookreśloną i z wieloma sprzecznościami. W przyszłości może więc wywoływać problemy z zaniżonym poczuciem własnej wartości, niepewnością i brakiem asertywności. ALE! Jednocześnie, może oznaczać umiejętność doskonałego odnajdywania się w grupie, rozwiązywania konfliktów, bycia empatycznym, troskliwym, ale także bycia pewnym siebie i swoich racji. Od początku bowiem dzieci środkowe nauczone są rywalizacji między dziećmi, co nie zawsze jest negatywnym zjawiskiem, bo może oznaczać zdrowe współzawodnictwo, wzajemne wspieranie się i kształtowanie niezłomności charakteru.

Które dziecko w rodzinie ma najgorzej?

Rozwój dziecka środkowego może przebiegać nieco inaczej, co nie oznacza, że z góry naznaczony jest samymi negatywnymi doświadczeniami. Choć kwestia syndromu środkowego dziecka budzi ogromne zainteresowanie, a wiele dorosłych osób identyfikuje się z jego założeniami, nie jest jednak traktowana jako zaburzenie czy stan psychiczny – jest to raczej stan hipotetyczny, zjawisko nie będące regułą.

Historia i kultura pokazują, że bycie środkowym dzieckiem od zawsze oznaczało mniej korzyści oraz niższy status niż bycie dzieckiem najstarszym lub najmłodszym. Jednocześnie, wskazywało również na mniej obowiązków. Duże znaczenie dla środkowych dzieci ma bez wątpienia sposób podejścia rodziców. Dziecko środkowe nie wymaga już takiej uwagi, jak najmłodsze, ale jednocześnie nie ma przywilejów, które przypisuje się do dzieci najstarszych. Oznacza to, że środkowe dzieci – jak zresztą każde dziecko w rodzinie – zasługuje na szczególną uwagę rodziców, by nie czuło się zagubione między światem maluszka a starszaka.