Rotawirusy u dziecka – jakie są objawy i jak leczyć?

Rotawirusy a jelitówka u dzieci

Za nieżyt żołądkowo-jelitowy (przez rodziców nazwany potocznie grypą jelitową, grypą żołądkową lub jelitówką) najczęściej odpowiedzialne są wirusy: rotawirusy, adenowirusy, norowirusy, arbowirusy. Mniejszy udział w tym schorzeniu przypada bakteriom, grzybom i pasożytom.

Rotawirusy są najczęstszą przyczyną biegunki zakaźnej u niemowląt oraz małych dzieci na całym świecie – ponad 125 milionów przypadków na rok. Co roku około 0,5 miliona dzieci poniżej 5. roku życia umiera z powodu rotawirusa. Dlaczego? Ta z pozoru banalna infekcja może przyczynić się do śmierci z powodu znacznego odwodnienia u niemowlaka czy starszego dziecka w przebiegu biegunki, która może doprowadzić do niewydolności nerek, niedokrwienia mózgu, zakrzepicy żylnej.

Szacuje się, że prawie u każdego dziecko poniżej 5. roku życia – zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się – na pewnym etapie życia dojdzie do zakażenia rotawirusami. W Polsce infekcje rotawirusowe występują najczęściej pomiędzy listopadem a marcem (w miesiącach zimowych).

Rotawirus u dzieci – jak dochodzi do zakażenia?

Zakażenie rotawirusami szerzy się drogą fekalno-oralną, tzn. drogą brudnych rąk. Wirus obecny jest w stolcu zarażonej osoby na wiele dni przed początkiem wystąpienia objawów aż do około 10 dni po ich ustąpieniu. Wirus jest wydalany ze stolcem zarażonego, nawet jeśli nie występują typowe objawy zakażenia.

Dlatego właśnie tak istotne staje się dokładne mycie rąk po korzystaniu z toalety czy zmianie pieluszki dziecka. W przeciwnym razie rozprzestrzeniamy wirusa po wszystkich przedmiotach, których dotykamy – po zabawkach, klamkach drzwi, itp. W tych lokalizacjach wirus może przetrwać kilka tygodni lub nawet dłużej, o ile powierzchnia nie została zdezynfekowana. Przeniesienie wirusa do ust po kontakcie z zakażoną powierzchnią lub osobą skutkuje rozwinięciem się objawów rotawirusa po około dwóch dniach.

Objawy zakażenia rotawirusami

W początkowej fazie choroby pojawia się gorączka lub stan podgorączkowy u dziecka oraz wymioty. Po nich następuje od 3 do 7 dni wodnistej biegunki, bez domieszki krwi. Mogą występować również: jadłowstręt, skurcze brzucha, głośna perystaltyka jelit, podkrążone oczy, podrażnienie skóry w okolicy pieluchy, zapadnięte ciemiączko (przednie) u niemowląt, przyspieszone bicie serca, podsychające błony śluzowe, utrata masy ciała.

W przypadku biegunki u dziecka należy skontaktować się z lekarzem, gdy zaobserwuje się:

• ostrą, wodnistą biegunkę trwającą dłużej niż 24 godziny, z domieszkę ropy lub krwi w stolcu,
• częste wymioty,
• wysoką gorączkę,
• ból, ospałość, rozdrażnienie,
• objawy odwodnienia dziecka (suche śluzówki, płacz bez łez, zmniejszenie ilości oddawanego moczu/bezmocz, senność, brak reakcji na bodźce zewnętrzne).

Dorośli cierpiący na biegunkę powinni zasięgnąć porady lekarskiej, gdy biegunka:

• trwa powyżej dwóch dni lub zawiera domieszkę krwi,
• wymioty trwają powyżej 24 godzin lub zawierają domieszkę krwi,
• występuje wysoka gorączka lub oznaki odwodnienia (wzmożone pragnienie, suche usta, osłabienie, zmniejszenie ilości oddawanego moczu/bezmocz, zawroty głowy, omdlenie).

Odwodnienie dziecka jest główną komplikacją infekcji rotawirusowej – im młodszy pacjent, tym ciężej zaobserwować objawy i trudniej uzupełnić niedobory płynów, co może się przekładać na szybszy rozwoju powikłań.

Jak rozpoznać biegunkę u niemowlęcia?

Z rozpoznaniem biegunki u niemowląt może być problem, jako że wiele z nich robi kupkę kilka razy dziennie i konsystencja tej kupki jest taka, jak w przypadku biegunki u dorosłych. Dlatego poza kryterium zwiększonej częstotliwości oddawania stolców, biegunka u dziecka jest wtedy, gdy kupka w całości wsiąka w pieluszkę. U starszych dzieci, które są nauczone załatwiać się do nocnika, w czasie biegunki może być konieczny czasowy powrót do pieluszek.

Podstawowe oznaki odwodnienia u niemowląt to:

• zapadnięte ciemiączko,
• wysuszone śluzówki (oczy, nos, jama ustna)
• brak oddawania moczu.

Objawy odwodnienia u dziecka a jelitówka – leczenie

W leczeniu zakażenia rotawirusem najważniejszym jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu nawodnienia organizmu. Nie ma specyficznego leku na wyżej wymienioną infekcję – antybiotyki, leki przeciwwirusowe oraz przeciwbiegunkowe nie są zalecane.

Aby nie doszło do odwodnienia, należy dużo pić – w przypadku dzieci lekarz może zalecić specjalne doustne płyny nawadniające z elektrolitami dla dzieci, dostępne bez recepty, które skuteczniej uzupełnią niedobór wody w organizmie niż inne płyny. Warto dodać, że niektóre posiadają przyjemny smak, np. cytrynowy, co ułatwia ich podanie małemu pacjentowi.

W przypadku biegunki rotawirusowej u niemowląt należy podawać im małe porcje płynów doustnie. Jeśli są karmione piersią, kontynuować karmienie piersią; jeżeli są karmione mlekiem – podawać ten sam preparat co zawsze, nierozcieńczony.

Starsze dzieci w okresie choroby powinny sporo wypoczywać, dużo pić, zjadać lekkie posiłki – suche krakersy, tosty, itp. W czasie biegunki nie należy podawać pokarmów słodkich, soku jabłkowego oraz produktów z dodatkiem nabiału. Niekiedy dzieci muszą zostać przyjęte do szpitala celem nawodnienia dożylnego, szczególnie jeśli silnie wymiotują.

Jeśli biegunka rotawirusowa występuje u dorosłych, do dobrych rozwiązań należy: ssanie wiórków lodowych, picie wody, napojów z imbirem, bulionów oraz przyjmowanie lekkich posiłków. Nie należy spożywać: alkoholu, kawy, nikotyny, produktów z dużą zawartością tłuszczu i nabiału.

Rotawirus – szczepionka

Podstawą w zapobieganiu infekcji jest dokładna higiena rąk. Zdrowe dziecko powinno unikać kontaktu z tymi chorymi na biegunkę rotawirusową. Dzieci chore, niewymagające leczenia w szpitalu, powinny być odseparowane od dzieci zdrowych – nie powinny uczęszczać do żłobka czy przedszkola.

Jeśli w żłobku, przedszkolu lub szpitalu są dzieci zdrowe i chore na biegunkę rotawirusową lub po przebytej biegunce, powinny być one odseparowane. Przedmioty i powierzchnie, z którymi chore dziecko miało kontakt podczas infekcji, powinny zostać zdezynfekowane.

Badania retrospektywne przeprowadzone w USA wykazują, że od momentu wprowadzenia szczepionki na rotawirusy zmniejszyła się częstość hospitalizacji i wizyt u lekarza z powodu biegunek – zarówno wśród dzieci szczepionych, jak i nieszczepionych.

W Polsce szczepionka przeciw rotawirusom jest obowiązkowa i bezpłatna. Jak podaje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, szczepienia przeciw rotawirusom są od 2021 roku bezpłatne (finansowane z budżetu Ministra Zdrowia) dla dzieci urodzonych po 31 grudnia 2020 r. (u dzieci urodzonych przed dniem 1 stycznia 2021 r. szczepienie przeciw rotawirusom jest zalecane i odpłatne).

Szczepi się dzieci od 6. do ukończenia 24. tygodnia życia. Obecnie dostępne są dwa rodzaje (doustne) – różniące się schematem szczepień. Niezależnie od szczepionki, jej pierwsza dawka powinna być podana przed ukończeniem 12. tygodnia życia. Szczepionkę Rotarix (1,5 ml) podaje się w dwóch dawkach, podczas gdy szczepionkę RotaTeq (2 ml) w trzech dawkach.

Jako że istnieje wiele rodzajów rotawirusów, może dojść do infekcji nawet pomimo szczepienia. Szczepionki te są przeciwwskazane u dzieci powyżej 32. tygodnia życia, z wadami przewodu pokarmowego/z niedrożnością jelit w wywiadzie, z niedoborami odporności. Jeśli po szczepieniu dziecko zwymiotowało, należy skonsultować się z lekarzem i ustalić, czy należy podać dawkę jeszcze raz czy podana dawka najprawdopodobniej została wchłonięta i zapewni wystarczającą odporność.

W latach 90. ubiegłego wieku dostępna była szczepionka RotaShield, którą wycofano z użycia, gdyż badania wykazywały zwiększone ryzyko wgłobienia jelit u szczepionych nią dzieci. Przypadki wgłobienia były obserwowane u dzieci szczepionych preparatem RotaTeq, lecz po wnikliwych analizach amerykańskie organizacje FDA i CDC uznały, iż liczba przypadków wgłobienia u dzieci szczepionych i nieszczepionych była podobna (1–1,5 dodatkowego przypadku wgłobienia na 100 000 pierwszych dawek szczepionki). Badania kliniczne dotyczące szczepionki Rotarix nie wykazały zwiększonego ryzyka wgłobienia.

Niezależnie od tego, czy dziecko zostało zaszczepione przeciwko rotawirusom, w przypadku zaobserwowania objawów, jak: ból brzucha, wymioty, biegunka, zmiana rytmu wypróżnień, krew w stolcu u dziecka (stolec może przypominać „malinową galaretkę”), podkurczanie nóżek do brzuszka i silny płacz, należy udać się do lekarza, gdyż są to objawy mogące świadczyć o wgłobieniu jelit. Jest to schorzenie wymagające szybkiej reakcji, gdyż w przeciwnym razie może dojść do niedokrwienia i martwicy jelit.