Wstrząs anafilaktyczny – przyczyny, objawy, co podać, pierwsza pomoc w anafilaksji

Przyczyny wstrząsu anafilaktycznego

Za powstanie reakcji anafilaktycznej odpowiada układ odpornościowy człowieka. Pod wpływem alergenu z komórek tucznych organizmu uwalniane są substancje chemiczne, w tym histamina, co powoduje ciężką reakcję alergiczną objawiającą się np. rozszerzeniem naczyń krwionośnych, spadkiem ciśnienia krwi czy skurczem dróg oddechowych.

Wstrząs anafilaktyczny może być powodowany różnymi alergenami. Najczęstsze przyczyny anafilaksji to:

• leki: antybiotyki (np. penicylina), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), środki kontrastowe używane w diagnostyce obrazowej, leki zwiotczające czy leki biologiczne;
• pokarmy: orzeszki ziemne, skorupiaki, mleko krowie, jaja, soja, pszenica;
• jad owadów: jad pszczół, os, mrówek, szerszeni czy trzmieli;
• lateks: często używany w rękawicach medycznych i innych produktach;
• środki dezynfekujące: np. chlorheksydyna.

Inne, mniej powszechne przyczyny anafilaksji, to np. wysiłek fizyczny, który również może prowokować reakcje alergiczne oraz anafilaksja idiopatyczna, gdzie nie można zidentyfikować konkretnego alergenu.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Anafilaksja może spowodować wystąpienie objawów w różnych układach narządów. Do najczęstszych z nich należą: zmiany skórne, objawy ze strony układu oddechowego – m.in. duszność, objawy ze strony układu krążenia – m.in. spadek ciśnienia, objawy ze strony układu pokarmowego – m.in. ból brzucha.

• Zmiany skórne. Mogą pojawić się: pokrzywka (czerwone, swędzące plamy na skórze), zaczerwienienie, uogólniony rumień (rozlany czerwony kolor skóry) oraz obrzęki, takie jak obrzęk języka czy obrzęk gardła. Może również wystąpić zaczerwienienie i świąd oczu.
• Objawy ze strony układu oddechowego. Mogą wystąpić: duszność, ból w klatce piersiowej, świszczący oddech, kaszel lub wyciek wydzieliny z nosa. W poważniejszych przypadkach może dojść do obrzęku gardła i krtani, co utrudnia oddychanie i może prowadzić do sinicy (niebieskawe zabarwienie skóry z powodu braku tlenu).
• Objawy ze strony układu krążenia. Może nastąpić gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego krwi, co może prowadzić do zawrotów głowy, utraty przytomności i szybkiego lub nieregularnego pulsu. Skóra może stać się chłodna i blada.
• Objawy ze strony przewodu pokarmowego. Mogą wystąpić: ból brzucha, nudności, wymioty i biegunka.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego zazwyczaj pojawiają się szybko, w ciągu kilku minut do godziny po kontakcie z alergenem. Im szybciej się rozwijają, tym większe jest ryzyko poważnych powikłań. Dlatego ważne jest, aby natychmiast wezwać pomoc medyczną i w miarę możliwości zastosować zastrzyk adrenaliny najszybciej, jak to możliwe.

Przed pełnym rozwinięciem się wstrząsu mogą wystąpić objawy wczesne, takie jak metaliczny smak w ustach, świąd dłoni i stóp, szum w uszach oraz uczucie obrzęku w uszach. Brak kontaktu słowno-logicznego z pacjentem również może wskazywać na rozwijający się wstrząs anafilaktyczny.

Co podać w przypadku wystąpienia anafilaksji?

W przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego najważniejsze jest szybkie podanie odpowiednich leków, aby zapobiec nasileniu się objawów i rozwojowi powikłań. Kluczowym lekiem w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego jest adrenalina (epinefryna), która powinna być podana domięśniowo.

Adrenalina (epinefryna)

• Mechanizm działania: adrenalina działa poprzez skurcz naczyń krwionośnych, zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi oraz rozkurcz mięśni dróg oddechowych, co pozwala na lepsze oddychanie.
• Dawkowanie: standardowa dawka dla dorosłych to 0,3–0,5 mg podana domięśniowo w przednio-boczną powierzchnię uda. Dla dzieci dawka wynosi 0,01 mg/kg masy ciała. Dawkę można powtarzać co 5–15 minut, jeśli objawy nie ustępują.
• Szybkość podania: im szybciej zostanie podana adrenalina, tym większe są szanse na opanowanie objawów i zapobieżenie powikłaniom.

Oprócz adrenaliny, istnieją inne leki, które mogą być przydatne w leczeniu anafilaksji.

Leki przeciwhistaminowe

• Działanie: leki te pomagają złagodzić objawy skórne, takie jak świąd i wysypka.
• Przykłady: difenhydramina, cetirizyna, antazolina, klemastyna.

Kortykosteroidy

• Działanie: kortykosteroidy (sterydy) zmniejszają obrzęk i stan zapalny, ale zaczynają działać dopiero po dłuższym czasie niż adrenalina, dlatego są stosowane głównie w celu zapobiegania nawrotom objawów.
• Przykłady: prednizon, deksametazon, metylprednizolon.

Beta-agoniści

• Działanie: leki te są stosowane w przypadku objawów astmatycznych, takich jak skurcz oskrzeli, pomagając rozszerzyć drogi oddechowe.
• Przykłady: albuterol.

Płyny dożylne

• Działanie: w przypadku spadku ciśnienia krwi mogą być konieczne płyny dożylne, aby utrzymać odpowiednie ciśnienie tętnicze i zapobiec wstrząsowi.

Tlenoterapia

• Działanie: pacjent może otrzymywać tlen do oddychania, aby zapobiec niedotlenieniu organizmu.

W przypadku wystąpienia poważnego obrzęku gardła, który utrudnia oddychanie, lekarz może wykonać intubację (wprowadzenie rurki przez krtań do tchawicy) lub konikotomię (wprowadzenie rurki bezpośrednio przez skórę szyi do tchawicy), aby umożliwić oddychanie. W razie zatrzymania oddechu lub krążenia lekarz podejmuje akcję reanimacyjną.

Bardzo rzadko zdarza się, że anafilaksja utrzymuje się przez wiele godzin lub dni pomimo leczenia, co określa się jako przedłużającą się anafilaksję. W takich przypadkach pacjent wymaga długotrwałej opieki medycznej.

Wstrząs anafilaktyczny – pierwsza pomoc

Pierwsza pomoc w przypadku wstrząsu anafilaktycznego jest kluczowa dla ratowania życia. Najpierw należy wezwać pogotowie ratunkowe, informując o podejrzeniu anafilaksji. Jeśli pacjent posiada autostrzykawkę z adrenaliną, podanie adrenaliny musi nastąpić jak najszybciej, zgodnie z instrukcją. Opóźnienie w jej podaniu zwiększa ryzyko zgonu z powodu wstrząsu anafilaktycznego.

Pacjenta należy ułożyć w pozycji leżącej z uniesionymi kończynami, aby poprawić krążenie oraz zapewnić mu spokojne i bezpieczne otoczenie. W przypadku trudności z oddychaniem, należy upewnić się, że drogi oddechowe są drożne, a jeśli to możliwe, podać tlen. Ważne jest również utrzymywanie kontaktu słownego, aby monitorować stan pacjenta do przyjazdu ratowników medycznych.

Wstrząs anafilaktyczny – profilaktyka i dalsze postępowanie

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, kluczowa jest odpowiednia profilaktyka i świadomość zagrożeń. Pacjenci, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna, powinni skonsultować się z alergologiem, przeprowadzić testy skórne i opracować plan leczenia, by zminimalizować ryzyko wystąpienia nowych reakcji alergicznych.

Unikanie znanych alergenów jest podstawowym środkiem zapobiegawczym. Osoby z alergiami powinny dokładnie czytać etykiety produktów spożywczych i unikać potraw zawierających alergeny. Warto informować bliskich i współpracowników o ryzyku anafilaksji oraz jak postępować w sytuacji nagłej.

Pacjenci uczuleni na leki powinni informować każdego lekarza o swoich uczuleniach, aby unikać nieodpowiednich leków.

Dzięki odpowiedniej profilaktyce i edukacji pacjenci mogą znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego i cieszyć się pełnią życia.