Stan przedrzucawkowy w ciąży – objawy. Co powoduje stan przedrzucawkowy i jak go rozpoznać?

Co to jest stan przedrzucawkowy?

Stan przedrzucawkowy – inaczej określany jako preeklampsja (PE) – to „wielosystemowy zespół objawów”, które rozwijają się najczęściej po 20. tygodniu ciąży. Trzy charakterystyczne cechy stanu przedrzucawkowego to:

• nadciśnienie tętnicze ≥140/90 mm Hg stwierdzone u ciężarnej, która nigdy wcześniej nie miała problemów z podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi;
• białkomocz ≥0,3 g białka w dobowej zbiórce moczu;
• dysfunkcja narządowa u ciężarnej (np.: zaburzenia pracy nerek, wątroby, układu krążenia).

Co jest przyczyną stanu przedrzucawkowego?

Współczesna medycyna nie zna odpowiedzi na pytanie, co jest przyczyną wystąpienia stanu przedrzucawkowego. Jedna z teorii głosi, że preeklampsja rozwija się na skutek nieprawidłowej implantacji naczyń krwionośnych w momencie powstawania łożyska. Do ukształtowania się tej patologii dochodzi na wczesnym etapie ciąży. W efekcie, w miarę jak ciąża się rozwija, organizm ciężarnej ma coraz większe trudności z krążeniem łożyskowym, co skutkuje wzrostem ciśnienia tętniczego krwi i powikłaniami ze strony różnych narządów/układów.

Jakie są czynniki ryzyka stanu przedrzucawkowego?

Choć nie wiemy na pewno, co powoduje stan przedrzucawkowy, jesteśmy w stanie wymienić czynniki, które mogą predysponować kobietę w ciąży do rozwinięcia się preeklampsji. Czynniki umiarkowanego ryzyka, to:

• pierwsza ciąża,
• wiek matki powyżej 40 lat,
• długi odstęp między kolejnymi ciążami (powyżej 10 lat),
• otyłość – BMI powyżej 35 przed ciążą,
• stan przedrzucawkowy w rodzinie (u matki lub siostry),
• ciąża wielopłodowa.

Czynniki wysokiego ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego to:

• nadciśnienie tętnicze w poprzedniej ciąży;
• przewlekłe choroby nerek;
• choroby autoimmunologiczne, np.: toczeń rumieniowaty układowy, zespół antyfosfolipidowy;
• cukrzyca typu I i II;

• przewlekłe nadciśnienie tętnicze.

Ile procent ciężarnych ma stan przedrzucawkowy?

Powyższe rozpoznanie dotyczy 2–15% wszystkich ciąż. Powszechnie uważa się, że preeklampsja jest główną przyczyną zgonów kobiet w ciąży/świeżo upieczonych mam w krajach rozwijających się. Na świecie stan przedrzucawkowy odpowiada za 14% wszystkich zgonów kobiet w wieku rozrodczym rocznie.

Obserwacje kliniczne. Jakie objawy mogą świadczyć o rozwijającym się u kobiety ciężarnej stanie przedrzucawkowym?

Każda ciężarna, u której istnieje ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, powinna być pod stałą opieką lekarza prowadzącego ciążę i uważnie obserwować swój organizm pod kątem pojawienia się takich objawów, jak:

• nagłe puchnięcie nóg,
• obrzęk twarzy i rąk,
• nasilający się ból głowy lub migrena z aurą,
• zgaga,
• mdłości i wymioty o ostrym przebiegu,
• szybki przyrost masy ciała (ok. 1 kg na tydzień),
• ból pod prawym żebrem lub w nadbrzuszu, który promieniuje do ramienia lub łopatki.

Typowe objawy stanu przedrzucawkowego

Głównym objawem stanu przedrzucawkowego jest podwyższone ciśnienie krwi (powyżej 140/90 mm Hg) przebiegające z białkomoczem (powyżej 300 mg/24 h) i innymi objawami klinicznymi, które mogą różnić się w zależności od tego, jakie narządy/układy zostały upośledzone. Dość częstym objawem jest np. zmniejszona liczba płytek krwi .

Stan przedrzucawkowy (preeklampsja) i rzucawka (eklampsja)

Nieleczony lub źle prowadzony stan przedrzucawkowy może rozwinąć się w rzucawkę, która przypomina napad padaczkowy. Rzucawka charakteryzuje się występowaniem drgawek toniczno-klonicznych i utratą świadomości. Stanowi ona bezpośrednie zagrożenie dla życia ciężarnej i może prowadzić do: poważnych uszkodzeń mózgu, krwotoków wewnętrznych, śpiączki, a nawet śmierci matki i dziecka. Rzucawka oznacza natychmiastowe ukończenie ciąży poprzez cesarskie cięcie.

Jak uniknąć stanu przedrzucawkowego?

Wiele kobiet z grupy ryzyka zastanawia się, jak uniknąć stanu przedrzucawkowego. Najważniejszy jest screenieng wykonany przez lekarza prowadzącego ciążę. Obejmuje on:

• przeprowadzenie wnikliwego wywiadu medycznego,
• pomiar uśrednionego ciśnienia tętniczego krwi,
• pomiar indeksu pulsacji tętnic macicznych,
• badania laboratoryjne (pomiar osoczowych PLGF oraz sFLT-1).

Bardzo ważny jest też higieniczny tryb życia, na który składają się: aktywność fizyczna, stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety oraz wysokiej jakości sen. U kobiet z wysokim ryzykiem preeklampsji lekarz może zalecić niską dawkę aspiryny (zwykle 75–150 mg dziennie). Badania wykazują, że stosowanie kwasu acetylosalicylowego (aspiryny) może obniżyć ryzyko preeklampsji poprzez poprawę przepływu krwi przez łożysko. Istotna jest również suplementacja wapnia, który sprzyja prawidłowej pracy naczyń krwionośnych i utrzymaniu optymalnego ciśnienia tętniczego krwi.

Możliwe powikłania nieleczonego stanu przedrzucawkowego dla matki

Do najczęstszych powikłań stanu przedrzucawkowego u matki zaliczamy:

• ablację łożyska;
• uszkodzenie: nerek, wątroby, serca, płuc;
• krwotok położniczy;
• udar mózgu, krwotok mózgu;
• rzucawkę;
• zespół HELLP;
• zespół DIC;
• podwyższone ryzyko zachorowania na schorzenia układu krążenia w późniejszych latach;
• śmierć.

Możliwe powikłania nieleczonego stanu przedrzucawkowego dla nienarodzonego dziecka

Najczęstsze powikłania stanu przedrzucawkowego dla płodu; to:

• niska masa urodzeniowa;
• wcześniactwo i wszystkie związane z nim konsekwencje (np.: zaburzenia oddychania, retinopatia, żółtaczka);
• zwiększone ryzyko zachorowania na schorzenia układu krążenia i cukrzycę w przyszłości;
• śmierć.

Stan przedrzucawkowy – klasyfikacja i objawy

Stan przedrzucawkowy jest klasyfikowany jako łagodny i ciężki.

Łagodny stan przedrzucawkowy rozpoznaje się, gdy ciśnienie skurczowe wynosi 140–159 mm Hg i/lub rozkurczowe 90–109 mm Hg. Wówczas płód pozostaje nienaruszony, bez niebezpiecznych konsekwencji.

Ciężki stan przedrzucawkowy występuje, gdy ciśnienie skurczowe jest równe lub wyższe 160 mm Hg, a rozkurczowe co najmniej 110 mm Hg wraz ze zwiększającym się białkomoczem.

Ponadto objawy ciężkiego stanu przedrzucawkowego wynikają z uszkodzenia niektórych narządów. Może pojawić się: przewlekły ból nadbrzusza, przedłużające się krwawienia, powikłania neurologiczne, a nawet powikłania u płodu (np. małowodzie, hipotrofia).

Ponadto wyróżnia się postać wczesną i późną stanu przedrzucawkowego:

• Wczesna – pojawia się przed 34. tygodniem ciąży, wiąże się z szybkim wzrostem ciśnienia i nasileniem powikłań narządowych u matki.
• Późna – rozwija się po 34. tygodniu ciąży. Występują powikłania narządowe u matki, natomiast noworodek zwykle rodzi się z prawidłową masą ciała.

Jak leczy się stan przedrzucawkowy?

Leczenie stanu przedrzucawkowego ma na celu: obniżenie ciśnienia krwi, zapobieganie powikłaniom oraz ochronę zdrowia i życia matki i dziecka. Wybór metody leczenia zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia objawów oraz stopnia zaawansowania ciąży. Ciężarna ze stanem przedrzucawkowym wymaga hospitalizacji, podczas której jest pod stałym monitoringiem zespołu medycznego.

Jeśli ciśnienie krwi jest wysokie, stosuje się leki przeciwnadciśnieniowe. Najczęściej stosowane są środki lecznicze, takie jak: labetalol, metyldopa i nifedypina, które są bezpieczne dla płodu i skutecznie kontrolują ciśnienie krwi u matki. W przypadku gdy powyższe farmaceutyki działają, a zdrowie matki i dziecka jest pod kontrolą, zaleca się ukończenie ciąży po 37. tygodniu, najczęściej drogą cięcia cesarskiego.

W cięższych przypadkach preeklampsji ciężarnym podaje się siarczan magnezu dożylnie. Wykazuje on działanie ochronne na układ nerwowy i zmniejsza ryzyko wystąpienia drgawek. Jeżeli lekarz podejmie taką decyzję, konieczne jest jak najszybsze zakończenie ciąży.

współpraca: lekarz Magdalena Klimiuk