Mononukleoza zakaźna – przyczyny, objawy, jak leczyć?

Czym jest mononukleoza zakaźna?

Mononukleoza zakaźna to choroba wirusowa wywoływana głównie przez wirus Epsteina-Barr (EBV). Nieliczne przypadki (kilka procent wszystkich zachorowań) wywołuje również wirus cytomegalii. Na zakażenie najbardziej narażone są dzieci i to one stanowią około 60% wszystkich chorych. Pozostałe 30% to osoby dorosłe i młodzież.

Mononukleoza u dzieci w największym stopniu przypomina anginę, dlatego często jest z nią mylona. Przy mononukleozie zakaźnej objawy utrzymują się około 2-3 miesięcy i co do zasady cechują się samoograniczeniem.

Mononukleoza zakaźna – przyczyny choroby

Źródłem zakażenia jest przede wszystkim bezpośredni kontakt z osobą chorą, ponieważ wirus przenosi się głównie drogą kropelkową, np. poprzez dzielenie ze sobą jednej szczoteczki do zębów. Stąd potocznie infekcja jest określana „chorobą pocałunków”. Do zakażenia wirusem EBV dochodzi również w drodze transfuzji krwi lub w wyniku transplantacji organów.

Co istotne, po przebyciu mononukleozy zakaźnej zyskujemy na nią trwałą odporność, ale u 90% osób, które już raz zachorowały, wykrywa się wirusa EBV w postaci utajonej.

Szacuje się, że na mononukleozę zakaźną chorują praktycznie wszystkie osoby, a liczbę przypadków rocznie szacuje się na dziesiątki tysięcy. Trudno jednak precyzyjnie oszacować ich liczbę z uwagi na niespecyficzne objawy.

Mononukleoza zakaźna – objawy

Pierwsze objawy choroby zakaźnej różnią się w zależności od wieku. Mononukleoza rozwija się powoli i niekiedy daje o sobie znać nawet po 2 miesiącach. W przypadku dzieci choroba często przebiega całkowicie bezobjawowo.

Symptomy, o ile w ogóle się pojawią, najbardziej przypominają zwykłą infekcję układu oddechowego i obejmują:

• uczucie drapania w gardle,
• ból gardła podczas przełykania,
• problemy z mówieniem i przełykaniem pokarmu,
• widoczną opuchliznę w obrębie szyi (przy ostrej infekcji wirusem EBV).

Choroba wirusowa okazuje się znacznie bardziej dolegliwa u pacjentów w wieku dojrzewania oraz u dorosłych. W tych przypadkach wirus EBV manifestuje się zwykle poprzez:

• złe samopoczucie,
• gorączkę – znacznie podwyższona temperatura ciała utrzymuje się do 14 dni,
• silny ból gardła przez 3 do 5 dni,
• wyraźnie widoczna opuchlizna węzłów chłonnych (zwłaszcza powiększone węzły chłonne szyi, choć opuchlizna może pojawić się też w innych rejonach).

Innym charakterystycznym elementem jest utrzymujące się uczucie zmęczenia oraz uciążliwe bóle głowy. Wielu pacjentów zgłasza silne bóle brzucha, mdłości, a niekiedy również wymioty. O ile większość objawów mononukleozy zanika po okresie rekonwalescencji trwającej od 2 do 4 tygodni, uczucie zmęczenia oraz rozbicia potrafi utrzymywać się całymi miesiącami.

Sporadycznie objawy mononukleozy obejmują wysypkę na ramionach lub całym tułowiu, która nasila się często po podaniu amoksycykliny. Rzadko pojawia się także rumień guzowaty, stany zapalne tkanki podskórnej oraz napady padaczki.

Powikłania mononukleozy zakaźnej

Powikłania infekcji wirusowej obejmują zwykle powiększenie śledziony (zwłaszcza w drugim i trzecim tygodniu choroby). Sporadycznie dochodzi nawet do pęknięcia śledziony. U chorych pojawia się również zapalenie wątroby, a w niektórych przypadkach – żółtaczka, niekiedy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie nerwów czaszkowych, a także zapalenie mięśnia sercowego. Na szczęście groźne powikłania zdarzają się rzadko i dotyczą co najwyżej 5% wszystkich osób zakażonych.

Jeżeli wirusem EBV zostaną zainfekowane komórki układu odpornościowego, jak limfocyty B, limfocyty T, komórki NK lub komórki dendrytyczne, u chorego może dojść do wykształcenia się choroby przewlekłej, która spowoduje zmiany nowotworowe w organizmie i doprowadzi do powstania chłoniaka z obwodowych limfocytów T. Dotyczy to jednak głównie pacjentów z deficytem odporności. Poważne powikłania zdrowotne są znacznie bardziej prawdopodobne u pacjentów powyżej 40. roku życia.

Leczenie mononukleozy zakaźnej

Z uwagi na samoograniczający się charakter mononukleozy zakaźnej, najważniejsze znaczenie ma leczenie objawowe. Chory powinien prowadzić oszczędzający tryb życia. W przypadku nasilenia się dolegliwości bólowych zaleca się stosowanie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, np. ibuprofenu. Dobrze sprawdzają się też leki przeciwgorączkowe, jak paracetamol.

Do niedawna zalecano terapię prednizolonem (rodzaj glikokortykosteroidu), hamującym stan zapalny, ale obecnie medycyna wycofuje się z tego trendu z uwagi na potencjalne skutki uboczne. W przypadku ryzyka zatamowania dróg oddechowych zaleca się podawania deksametazonu lub hydrokortyzonu.

Odradza się podawanie chorym leków przeciwwirusowych, jak acyklovir lub valacyclovir z uwagi na ich wątpliwą skuteczność. Podobnie jak każda inna infekcja wirusowa, także mononukleoza nie powinna być leczona antybiotykami, które mogą wywołać lekooporność bakterii niezwiązanych z infekcją. W profilaktyce mononukleozy zakaźnej duże znaczenie ma przestrzeganie podstawowych zasad higieny – częste mycie rąk, używanie osobnych ręczników.

Tytułowa „choroba pocałunków” z reguły nie stanowi zagrożenia dla zdrowia lub życia chorego. Warto jednak zdawać sobie sprawę, że infekcja wirusem EBV osłabia organizm na długie miesiące, a przechorowanie mononukleozy sprawia, że chory staje się jej nosicielem wirusa do końca życia.