Objawy zaburzeń adaptacyjnych u dzieci – sygnały ostrzegawcze

Zaburzenie adaptacyjne – co to jest i dlaczego musimy o nim mówić?

Zaburzenie adaptacyjne to dolegliwość psychiczna, która powstaje pod wpływem nowych okoliczności życiowych. Objawia się nazbyt intensywnymi stanami stresu, przygnębienia, niepokoju i rozstroju emocjonalnego w obliczu. Mówi się o nim szczególnie w kontekście stresujących lub traumatycznych przeżyć. Dotyka ludzi w każdym wieku, ale najczęściej występuje u dzieci i młodzieży. Jeśli zaburzenie to spotka się z profesjonalną pomocą, stosunkowo łatwo jest je pokonać.

Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych

Przyczyną zaburzenia jest stresujące wydarzenie, które w dużym stopniu wpłynęło na funkcjonowanie dziecka. Może to być jednorazowa sytuacja, jak np. śmierć zwierzątka lub powtarzający się incydent, taki jak nękanie w szkole.

Do najczęstszych zmian w życiu dziecka, które powodują nieadaptacyjną odpowiedź na stres, należą:

• rozwód – wiąże się ze zmianami w sytuacji mieszkaniowej i nieobecnością jednego z rodziców,
• zmiana szkoły – niesie za sobą zmiany w kręgu przyjaciół i codziennej rutynie,
• przeprowadzka – zarówno do nowego sąsiedztwa, jak i do innego miasta,
• problemy zdrowotne dziecka lub rodzica.

Jako rodzice musimy mieć świadomość, że każde dziecko reaguje inaczej. Dla jednego rozwód może być traumą, a dla innego „jedynie” dużą zmianą w życiu, z którą za jakiś czas sobie poradzi. O rozwoju zaburzenia adaptacyjnego decyduje kilka czynników, takich jak temperament dziecka czy doświadczenia z przeszłości. Co ważne, silne wsparcie rodzinne i zdrowe strategie radzenia sobie są barierą ochronną przed nieadaptacyjnymi zachowaniami.

To też może Cię zainteresować: Kim jest hermafrodyta?

Typy zaburzeń adaptacyjnych

Kryteriami pozwalającymi wyodrębnić różne rodzaje zaburzeń są symptomy emocjonalne i zachowanie następujące po stresującej sytuacji. Możemy wyróżnić 6 typów zaburzeń adaptacyjnych:

• depresyjne – łączy się z okresami niekontrolowanego płaczu, brakiem zainteresowania codziennymi zajęciami, poczuciem beznadziei i smutkiem; co ważne, nie jest równoznaczne z depresją, ponieważ nie spełnia kryteriów zaburzenia psychicznego,
• lękowe – sprawia, że dziecko staje się bardziej lękliwe i zmartwione niż zwykle, a dodatkowo może pojawić się lęk separacyjny (strach przed oddzieleniem od rodzica lub opiekuna),
• depresyjno-lękowe – powoduje zachowania depresyjne i lęk, występujące w tym samym czasie,
• z zaburzeniami zachowania – prowadzi do zmian w zachowaniu przy niezmienionym nastroju, może pojawić się większe nieposłuszeństwo oraz skłonność do kradzieży czy wdawania się w bójki,
• z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji – wiąże się z zaburzeniami nastroju, lękiem oraz zmianami w zachowaniu,
• niespecyficzne – obejmuje trudności w radzeniu sobie ze stresującymi wydarzeniami, ale nie spełnia kryteriów żadnego innego rodzaju zaburzeń adaptacyjnych.

Objawy zaburzeń adaptacyjnych

Nie każdy stres czy przygnębienie u dziecka będzie oznaczało dolegliwość psychiczną. Żeby móc mówić o zaburzeniu, natężenie nieadaptacyjnych zachowań musi wyjść poza normę. Jest jednak kilka obszarów, w których można upatrywać się objawów zaburzenia.

Problemy w życiu szkolnym

Pierwszymi oznakami, które mogą wskazywać na problem, są gorsze oceny w szkole lub niechęć do uczęszczania na zajęcia. Znaczącym sygnałem może być także pogorszenie relacji z rówieśnikami. Dziecko może mieć też trudność w utrzymaniu dotychczasowych przyjaźni lub nawiązaniu nowych.

Zachowania antyspołeczne

Mogą nimi być zarówno wspomniane wyżej kłopoty z relacjami w szkole, jak i poważniejsze problemy. Pojawiają się one najczęściej u nastolatków, a przykładami mogą być m.in. kradzieże czy wandalizm.

Objawy fizyczne

Dzieci z zaburzeniem adaptacyjnym często skarżą się na bóle żołądka i bóle głowy. Równie częste jest ciągłe zmęczenie oraz problemy ze snem. Objawy fizyczne muszą pojawić się w ciągu 3 miesięcy od stresującego zdarzenia i nie mogą trwać dłużej niż 6 miesięcy. Jeśli utrzymują się dłużej, prawdopodobnie wskazują na inne zaburzenie, np. zespół lęku uogólnionego lub depresję.

Choroby współwystępujące

Zaburzenie adaptacyjne też pojawić się po stresujących zdarzeniach jako choroba współwystępująca z ADHD lub zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym.

Czy dzieci z trudnością adaptacji są narażone na samobójstwo?

Zaburzenia adaptacyjne mogą wiązać się także z ryzykiem samobójstwa, szczególnie wtedy, gdy dziecko doświadcza dużego cierpienia. Myśli lub próby samobójcze dotykają aż 25 proc. nastolatków z zaburzeniem, przeważnie dziewczynek. Jeśli więc dziecku zdarza się mówić, że chce umrzeć lub próbuje się krzywdzić, nie ignorujmy tego. Skontaktujmy się z pediatrą lub specjalistą z zakresu zdrowia psychicznego, a jeśli sytuacja jest krytyczna, udajmy się na najbliższą izbę przyjęć.

Diagnoza zaburzenia

Specjalista z zakresu zdrowia psychicznego pomoże nam stwierdzić, czy objawy zaobserwowane u dziecka spełniają kryteria zaburzenia adaptacyjnego. Na proces diagnozy składają się wywiady specjalisty z dzieckiem oraz rodzicami. W niektórych przypadkach w diagnozie może pomóc dodatkowy wywiad z nauczycielem, opiekunem lub inną bliską osobą. Pojawiają się w nim pytania o emocje, zachowanie i rozwój dziecka oraz o zdarzenie, które spowodowało zmiany w zachowaniu i nastroju. Diagnozę można postawić dopiero wtedy, gdy objawy spełnią odpowiednie kryteria i nie będą wskazywały na żadne inne zaburzenie.

Leczenie zaburzeń adaptacyjnych

Rodzaj zastosowanego leczenia zależy od kilku czynników, m.in. wieku dziecka, intensywności objawów i rodzaju stresującej sytuacji. Specjalista stworzy odpowiedni plan leczenia wraz z konkretnymi zaleceniami. W razie potrzeby może też skierować dziecko np. do psychiatry.

Najbardziej popularnymi sposobami leczenia są:

• terapia indywidualna – uczy dziecko rozwiązywania problemów, kontroli impulsów, radzenia sobie ze złością i stresem oraz komunikacji;
• terapia rodzinna – ma za zadanie wprowadzić pozytywne zmiany w funkcjonowaniu rodziny i pomóc jej członkom w poprawieniu komunikacji;
• trening rodzicielski – wspiera rodziców w nauce nowych umiejętności, które pomogą im poradzić sobie z problematycznymi zachowaniami dziecka, m.in. nowych strategii dyscypliny i skuteczniejszych sposobów wytyczania granic wychowawczych;
• leczenie farmakologiczne – jest stosowane głównie przy poważnych problemach i pomaga poradzić sobie z konkretnymi objawami zaburzenia;
• terapia grupowa – może pomóc w poprawieniu umiejętności społecznych i komunikacyjnych, a dodatkową korzyścią dla dzieci i nastolatków jest wsparcie pozostałych członków grupy.