Przemoc wobec dzieci – co grozi za bicie dziecka?

Przemoc w rodzinie – regulacje prawne

Wprowadzona w 2005 roku Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (po ostatniej nowelizacji 9 marca 2023 r. znana jako Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej) ma za zadanie zapewniać ochronę i poszanowanie praw człowieka oraz zwiększyć skuteczność zapobiegania przemocy w rodzinie.

Mówi o środkach prewencyjnych oraz zasadach postępowania wobec osób dotkniętych przemocą i osób stosujących przemoc. Ustawa definiuje rodzinę jako wszystkie osoby bliskie tj. małżonków, ich rodziców i dziadków, dzieci, rodzeństwo, osoby pozostające w stosunku przysposobienia lub we wspólnym pożyciu, a także powinowatych w tej samej linii lub stopniu (powinowactwo to więź, jaka powstaje pomiędzy krewnymi dwóch osób, po zawarciu przez te osoby związku małżeńskiego. Jest to np. więź powstała między siostrą żony i bratem męża).

Czym jest przemoc domowa?

Jak mówi nowela ustawy, przemoc w rodzinie to zarówno jednorazowe, jak i powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:

• narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia;
• naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną (wykorzystanie seksualne to każde zachowanie osoby starszej i silniejszej, które prowadzi do jej seksualnego podniecenia i zaspokojenia kosztem dziecka np.: ekshibicjonizm, uwodzenie);
• powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym (przemoc fizyczna) lub psychicznym (przemoc psychiczna), wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę;
• ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej;
• istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Przemoc może być więc fizyczna i psychiczna. Ustawodawca wprowadza również termin zaniechania tj. bezczynności. Oznacza to, że jeśli widzisz przemoc, a nie reagujesz, równie jesteś jej winien.

Jak podaje Niebieska Linia (tel. 800 120 002), czyli Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, oprócz ogólnej definicji przemocy w rodzinie posługujemy się także definicją krzywdzenia dziecka stworzoną przez D.G. Gill'a: „Krzywdzenie dzieci to każde działanie lub bezczynność jednostek, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprymuje równe prawa i swobody dzieci i/lub zakłóca ich optymalny rozwój”.

Niebieska linia jest bezpłatna i czynna całą dobę. Pamiętaj też, że Niebieska Linia to nie jest numer alarmowy! Jeżeli czyjeś zdrowie lub życie jest bezpośrednio zagrożone – ​dzwoń pod numer 112 lub 997.

Przemoc wobec dziecka a Niebieska Karta

Wraz z ustawą powstała procedura „Niebieskie Karty”, która dotyczy podejmowania interwencji wobec rodziny dotkniętej przemocą. Jej zadaniem jest zgromadzenie danych o zaistniałych zdarzeniach, uczestnikach oraz podjętych czynnościach.

Wszczęcie procedury następuje na podstawie zgłoszenia osoby, która doświadczyła przemocy lub na podstawie zgłoszenia osoby, która była świadkiem zdarzenia. Wypełnienie Niebieskiej Karty nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, nie stanowi podstawy do wszczęcia postępowania karnego, jednak może zostać wykorzystane jako dowód procesowy. Informacji zawartych w Karcie nie można zmienić ani wycofać nawet na wniosek osoby pokrzywdzonej, a podejmowanie interwencji nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą.

Jeśli zatem zaobserwujesz w swoim otoczeniu niepokojące sygnały, świadczące o przemocy w rodzinie – nie wahaj się złożyć zawiadomienia na policję. Twój sygnał pozwoli na rozpoczęcie procedury i zbadanie, czy konieczna jest interwencja i pomoc.

Zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci

Wprowadzenie tego zakazu w 2010 roku wynikało z konieczności zapewnienia większej ochrony dziecku przed przemocą w rodzinie poprzez ukształtowanie prawidłowych zachowań rodzicielskich i właściwych metod wychowawczych.

Zakaz został wprowadzony do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ale bez sankcji karnych wyraźnie określonych za jego naruszenie. Ich brak nie oznacza jednak, że zakaz można ignorować. Krzywdzenie dziecka może bowiem prowadzić do ograniczenia, a nawet pozbawienia władzy rodzicielskiej , czy też wprowadzenia zakazu kontaktów z dzieckiem. Nie należy też zapominać o odpowiedzialności karnej uregulowanej w Kodeksie karnym.

Odpowiedzialność karna za bicie dzieci

W Kodeksie karnym nie ma szczególnych regulacji odnoszących się wyłącznie do dzieci. W tym przypadku dziecko jest traktowane na równi z dorosłym, a w świetle prawa uderzenie dziecka to takie samo przestępstwo, jak uderzenie dorosłego człowieka. Ustawodawca nie przewidział ani łagodniejszej, ani zaostrzonej odpowiedzialności za bicie dziecka.

Odpowiedzialność karną określają przepisy art. 157 § 1, 2 i 4 Kodeksu karnego:

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą.

Jak wygląda przesłuchanie dziecka w sprawach przeciwko rodzinie?

Postępowanie sądowe, w którym bierze udział dziecko (jako pokrzywdzony lub świadek), odbywa się w szczególny sposób. Jeśli dziecko nie ukończyło 15 lat, przesłuchanie odbywa się tylko raz. Można je powtórzyć wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, jeśli zostaną ujawnione nowe, istotne okoliczności, a ich wyjaśnienie będzie wymagało udziału pokrzywdzonego.

Za każdym razem w trakcie przesłuchania powinien być obecny psycholog. Rodzic lub inna osoba sprawująca pieczę nad dzieckiem może być obecna przy przesłuchaniu tylko wtedy, jeśli nie ogranicza to swobody wypowiedzi dziecka. To oznacza, że w każdej sytuacji, gdy będziemy mieć do czynienia z przemocą w rodzinie, a sprawcą zdarzenia będzie rodzic, jego obecność nie będzie dopuszczalna, bowiem ograniczałaby swobodę wypowiedzi dziecka. Takie same zasady są stosowane w przypadku, gdy dziecko jest świadkiem.

Możliwie największą swobodę wypowiedzi i jednocześnie jak najbardziej przyjazne warunki przesłuchania zapewniać mają tzw. „certyfikowane pokoje przesłuchań”. Jest ich łącznie kilkadziesiąt w Polsce. Takie pokoje mają odpowiednio dobrane wyposażenie i kolorystykę, by dziecko mogło się w nim dobrze czuć. Dzięki temu łatwiej uzyskać wiarygodny materiał dowodowy i ograniczyć stres, jaki towarzyszy przesłuchaniu.

Czy dziecko musi brać udział w rozprawie?

Na potrzeby postępowania, dziecko jest reprezentowane w sądzie przez rodziców, opiekuna prawnego, kuratora, ustanowionego przez sąd opiekuńczy, a w szczególnych sytuacjach przez prokuratora. Niestety nie oznacza to, że dziecko w ogóle nie musi uczestniczyć w czynnościach sądowych.

Minister Sprawiedliwości zwrócił się do prezesów sądów o rozpoznawanie spraw, w których pokrzywdzonym jest dziecko, jako priorytetowych. W momencie wpływu do sądu takie sprawy są odpowiednio rejestrowane i oznaczane, a co za tym idzie, postępowanie toczy się szybciej.