Niedomoga lutealna – przyczyny, badania i leczenie niewydolności ciałka żółtego

Niedomoga lutealna – przyczyna bezpłodności i poronień?

Niedomoga lutealna, czyli niewydolność ciałka żółtego, to patologia prowadząca do bezpłodności i nawracających poronień na wczesnym etapie ciąży. Jej istotą jest obniżony poziom progesteronu w drugiej fazie cyklu miesiączkowego.

Diagnostyka niedomogi fazy lutealnej opiera się na pomiarach stężenia tego hormonu po owulacji, a także biopsji endometrium, aby zróżnicować niewydolność ciałka żółtego z opornością błony śluzowej macicy na progesteron.

Leczenie niedomogi lutealnej uzależnione jest od przyczyny. W wybranych przypadkach stosuje się suplementację progesteronu lub gonadotropiny kosmówkowej.

Przeczytaj też: Ile trwa ciąża?

Ciałko żółte a przebieg cyklu miesiączkowego

Aby zrozumieć zagadnienie niedomogi lutealnej, czyli niewydolności ciałka żółtego, należy na początku przybliżyć, czym właściwie jest ciałko żółte.

Cykl menstruacyjny rozpoczyna się pierwszego dnia menstruacji, która trwa z reguły między 3 a 7 dni. Mniej więcej w 6. Lub 8. dniu cyklu pod wpływem przysadkowego hormonu folikulotropowego (FSH) w obrębie jajnika dochodzi do selekcji jednego pęcherzyka jajnikowego, w którym znajduje się komórka jajowa, która zostanie uwolniona w konkretnym cyklu podczas procesu owulacji.

Pęcherzyk zwiększa swój rozmiar i produkcję estrogenów. Hamują one rozwój pozostałych pęcherzyków jajnikowych, a jednocześnie zwiększają stężenie drugiego przysadkowego hormonu – lutropiny (LH), która odpowiada za wywołanie owulacji. Na około 24-36 godzin przed jajeczkowaniem występuje najwyższe stężenie hormonu lutropowego.

Po uwolnieniu komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego, jego pozostała część przekształca się w procesie luteinizacji, również pod wpływem hormonu lutropowego, w ciałko żółte – najlepiej ukrwioną część organizmu. Odpowiedzialne jest ono przede wszystkim za produkcję progesteronu – hormonu przygotowującego błonę śluzową macicy do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej.

Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko ulega zanikowi mniej więcej po 9–10 dniach od owulacji, czyli na krótko przed wystąpieniem kolejnego krwawienia miesiączkowego. W innym przypadku przekształca się w ciałko żółte ciążowe, które jest głównym źródłem progesteronu – hormonu podtrzymującego ciążę aż do około 10. tygodnia ciąży, kiedy funkcję tą przejmuje łożysko.

Zobacz też: Jak przebiega procedura in vitro?

Niedomoga lutealna – jakie są przyczyny niedomogi ciałka żółtego?

Prawidłowa funkcja ciałka żółtego jest jednym z warunków implantacji i rozwoju zarodka. Niestety u niektórych kobiet stwierdza się tzw. niedomogę lutealną, czyli niewydolność ciałka żółtego. Powoduje ona wydzielanie zbyt małych ilości progesteronu lub jego produkcję przez zbyt krótki czas. Błona śluzowa macicy nie ma wówczas możliwości przygotowania się na zagnieżdżenie komórki jajowej. Prowadzi to do bezpłodności, problemów z zajściem w ciążę lub problemów z jej utrzymaniem (nawracające poronienia ciąż na wczesnym etapie).

Wśród przyczyn niedomogi lutealnej można wymienić zaburzenia procesu dojrzewania pęcherzyka jajnikowego w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego i wiele innych nieprawidłowości hormonalnych. Należą do nich: zaburzenia funkcji podwzgórza, którego hormony wpływają na produkcję hormonów przysadkowych (hormonu folikulotropowego i lutropowego), zbyt wysokie poziomy prolaktyny (np. wskutek występowania guza przysadki, który produkuje nadmierne ilości tego hormonu) czy podwyższone stężenie TSH u osób ze stwierdzoną niedoczynnością tarczycy.

Kalendarz dni płodnych i owulacji – sprawdź, kiedy masz dni płodne

Niewydolność ciałka żółtego – badanie progesteronu i biopsja endometrium

Diagnostykę w kierunku niedomogi lutealnej wdraża się zwykle u pacjentek, które borykają się z problemem nawracających utrat ciąż czy bezpłodnością. Rzadko występują objawy niewydolności ciałka żółtego, które mogłyby zasygnalizować kobiecie występowanie jakiegoś schorzenia, takie jak: plamienia przedmiesiączkowe, nasilone objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego czy uciążliwa tkliwość i obrzęk piersi przed okresem.

W rozpoznaniu niedomogi lutealnej wykorzystuje się przede wszystkim pomiar stężenia progesteronu w drugiej fazie cyklu, czyli po owulacji, po której powstało ciałko żółte. Ze względu na fakt, że cykle u pacjentek z niewydolnością ciałka żółtego mogą być skrócone lub wydłużone i czasem trudno jest ustalić moment owulacji, dokonuje się aż 3 pomiarów stężenia w przewidywanej drugiej fazie cyklu i sumuje się wszystkie wyniki. Fizjologicznie suma stężeń powinna być wyższa niż 40 ng/ml. Niektóre pacjentki z niedomogą lutealną nie spełniają tego warunku.

Ze względu na fakt, że aż w połowie przypadków niewydolności fazy lutealnej poziomy progesteronów pozostają w normie, drugim koniecznym badaniem jest biopsja endometrium, którą wykonuje się między 24. a 26. dniem cyklu. Wówczas może okazać się, że funkcja ciałka żółtego pozostaje prawidłowa, natomiast problemem jest oporność błony śluzowej macicy na działanie progesteronu.

Niedomoga lutealna – leczenie niedomogi ciałka żółtego

Leczenie niedomogi lutealnej powinno być dobrane odpowiednio do przyczyny patologii. Jeśli problem leży w podwzgórzu (jego hormony stymulują produkcję hormonów przysadkowych), stosuje się cytrynian klomifenu, którego zadaniem jest stymulacja dojrzewania pęcherzyka jajnikowego – tak, aby po uwolnieniu komórki jajowej przekształcił się w wydolne ciałko żółte.

Jeżeli problemem okazuje się wysoka prolaktyna, należy ustalić jego przyczynę i w zależności od niej włączyć leczenie farmakologiczne za pomocą bromokryptyny lub leczenie operacyjne, np. w wybranych przypadkach gruczolaków przysadki mózgowej. Niedoczynność tarczycy leczy się natomiast suplementacją hormonów tarczycowych.

W sytuacjach kiedy nie jest możliwe ustalenie przyczyny niedomogi ciałka żółtego, terapia polega na suplementacji progesteronu. Stosuje się ją jednak wyłącznie w przypadku kobiet, które chcą zajść w ciążę. Preparaty podaje się wówczas w drugiej połowie cyklu.

O ile progesteron przydatny jest w sytuacjach, gdy pacjentka ma problem z zajściem w ciążę, o tyle w badaniach nie wykazano polepszenia rokowania w przypadkach nawracających poronień na wczesnych etapach ciąż. Wówczas dużo korzystniejsze jest stosowanie preparatów gonadotropiny kosmówkowej.